هزارک - بیشتر آیین‌هایی که در فرهنگ ایرانی - اسلامی نیز وجود دارند، با موسیقی همراه هستند و ما می‌توانیم رد پای موسیقی را در تمامی مراسم‌های آیینی، سوگواری و شادمانی مشاهده کنیم؛ از جمله در موسیقی مازندرانی که مانند موسیقی دیگر اقوام ایرانی، بر بستر کلام "شعر" و روایت "منظومه" استوار است. مهم‌ترین شاخصه در موسیقی اقوام، آواز است. به گفته فارابی، اکمل تمام سازها حلق است و سازی کامل است که بتواند به تمامی، صدای حلق را محاکات کند؛ لذا سازهای بادی مانند نی و سازهای کمانی مانند کمانچه را در بالاترین مرتبه قرار می‌دهد.
محمدرضا اسحاقی در شمار هنرمندانی است که سنت خنیاگری، یعنی خواندن به همراه نواختن ساز را به نیکی حفظ نموده است. در آواز، با کلام و شعر سر و کار داریم. شعر، صرفا ً یک کلام مخیّل نیست، بلکه کلامی است که حکمت، تاریخ، منش و فرهنگ یک جامعه را درون خود دارد و نظامی معرفتی برای نوازنده ایجاد می‌کند.
اسحاقی، راوی اغلب منظومه‌های حماسی و تغزلی بومی است که به تکرار و تقلید صرف از منظومه‌های گذشته اکتفا ننموده و منظومه‌های جدیدی را بر اساس این فرهنگ موسیقایی سروده؛ که هنرمند، فرزند زمانه خویش است.
در میان اقوام مختلف ایران، ساز همراهی کننده با آواز، معمولا ً دوتار است. به نظر می‌رسد دلایل اصلی این امر، مشخص بودن فواصل موسیقایی روی دسته دوتار، عدم نیاز نوازنده به گوش حساس و سهولت فراگیری نواختن آن برای هنرآموزان باشد.
استاد اسحاقی نیز گاهی از دوتار به عنوان ساز همراه استفاده می‌کند و جواب آواز را با دوتار می‌دهد. این بدان سبب است که بکارگیری دوتار از تغییر نامحسوس کوک آواز در مدت اجرا جلوگیری می‌کند و همچنین در صورت متبحر بودن مجری و تسلط وی بر تکنیک‌های نوازندگی و جواب آواز، موجبات عدم یکنواختی اجرا، جلوگیری از ملالت شنونده و انتقال بهتر مفاهیم شعر از طریق رنگ آمیزی صوتی و بسط ملودی مقام را فراهم می‌آورد.
جواب آواز در دوتار نوازی مازندران، معمولاً به دو صورت مو به مو و بسط ملودی انجام می شود. در جواب آواز موبه مو، نوازنده تمامی حالت‌ها و نغمات اجرا شده توسط آوازخوان را عینا ً و بدون کم و کاست می نوازد. شاید پیروی از این شیوه دوتار نوازی و تاکید برخی از اساتید بر این نوع جواب آواز، مبتنی بر رساندن بیشتر "مفهوم و معنای شعر" و قرار دادن بیشتر مخاطب در حال و هوای شعر باشد.
گودارهای مازندران (نوازندگان کولی)، جواب آواز را به شیوه خاصی با دوتار می‌دهند که در سایر اقوام دیده نمی‌شود. در این شیوه، نوازنده، جملات آواز را عینا ً با ساز تکرار نمی‌کند، بلکه در فضای موسیقایی، مد اجرا شده با تکنیک‌های مختلف نوازندگی، انواع پنجه‌ها، تغییر مضراب‌ها با دست راست و مهمتر از همه، انواع اشارات و تزیینات با دست چپ را در فضای ملودیک – مدال و در جواب آواز اجرا می‌نماید.
این موضوع می‌تواند در راستای بسط و گسترش جمله‌های ملودیک، فضاسازی در فرهنگ موسیقایی مازندرانی و نیز بهره‌برداری از آن در آثار ارکسترال، مورد توجه آهنگسازان بومی و غیربومی قرار بگیرد.
منبع: هزارک
محمدرضا اسحاقی
نگارش: احمد صدری
عکس تیتر: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی