هزارک - که پس از روزها کار و تلاش روی دریا و دوری از خانواده، با اجرای آن خبر ورود خود را به ساحل امن، به گوش خانواده ها و اهالی بندرگاه می رساندند.
نگاه عمیق ایرانیان به دریای پارس باعث تغییر این تن پاره طبیعی به یکی از میدانگاه های تفکری در تمدن های جنوب آسیا شده است. آنچه روشن است پیوستگی دیرینه ایرانیان در این دریای پارسی و حضور چشم گیر آنان با فعالیت های تجاری و فرهنگی با شرق دور و تا کرانه های آفریقا آشکار می شود.
به همین سو، توجه به هم پیوستگی فرهنگی در محدوده این دریای دیرپا، ارایه برنامه فرهنگی خاصی را می طلبد. چنان که شاهدیم جانبداری و گرایش به الگوی فرهنگی ناهمخوان با فرهنگ محلی کرانه نشینان، ناهنجاری های بینشی را در پی خواهد داشت.
توجه به الگوهای محلی در طرح های مدیریت فرهنگی جزیره قشم بالا بردن حس خویشتن باوری، بیگانه نوازی و در پی آن پیشرفت و توسعه مدنی و اقتصادی را به همراه خواهد داشت.
مستند نگاری و بازنمایی آیین های پویای بومی و به طور کلی میراث ناملموس و مهمتر از همه به جریان انداختن آنها در زندگی روزمره از اهداف نوشتار حاضر است. روشن است نگاه تبلیغاتی به جامعه با پیشینه فرهنگی عمیق جزیره قشم، به تدریج سرخوردگی آنها را در پی خواهد داشت.
این آسیب و چالش فرهنگی به ویژه در جوامع دست نخورده روستاهای جزیره، بستری مناسب برای خیزش بیگانه نوازی فریب کارانه کشورهای آن سوی کرانه دریای پارس را آماده خواهد کرد. استفاده از توان جامعه محلی جزیره قشم در برگزاری آیین ها، باعث می شود که جوامع ساکن خویش را پاسداران این بن مایه فرهنگی بدانند.
موسیقی رَزیف از آیین های کهن مردمان جزیره قشم و استان هرمزگان است که قطعات آن در قالب قصه ها و روایت های دریا، موسیقی دریا و موسیقی جمع آوری محصول صید و صیادی است.
این موسیقی شرح اتفاقات و رویدادهای سفر دریایی برای ملوان هاست که از زمان کشیدن لنگر و بادبان آغاز می شود و تا بازگشت به مبدا ادامه دارد.
ملوانان این موسیقی را در قالب موسیقی کار اجرا می کردند که خود شامل چندین بخش می شود و به عنوان مثال در بخشی از سفر برای در امان ماندن از طوفان و باران ذکر حضرت رسول (ص) می خواندند.
قدمت این موسیقی به حدود هزار سال پیش که ساکنان بندر کنگ و بندر مروارید (بندرلنگه فعلی یا گوگانا) جزیره هرمز و جزیره قشم از راه دریا تجارت پارچه و ادویه می کردند، بر می گردد.
رَزیف خوانی نوعی سفرنامه خوانی است که سفر دریانوردان را شعر گونه به تصویر می کشد و از ذکر و یاد پیامبر ختمی مرتبت، پیامبر اسلام(ص)، اهل بیت (ع) و صلوات بر این خاندان پاک نیز غافل نیست.
یادآوری و حفظ میراث موسیقیایی پدران و آنچه بر آنها گذشته، رنج و مشقت های که برای به دست آوردن لقمه ای نان تحمل کرده اند، وظیفه ای بر دوش ما برای انتقال آن به نسل های آینده است.
در جزیره قشم، برای حفظ و بقای این آیین که رو به فراموشی است، آن را با ترکیبی از رقص خیزران در جشن های عروسی یا جشنواره های بومی و محلی، به نمایش می گذارند تا جوهره و کارکرد انسانی آنکه ایجاد اتحاد و همبستگی است، از یاد نرود.
در برگزاری این آیین بومی، محلی و تاریخی در میدان یا فضایی باز، ۲ گروه که تعداد هر یک بین هشت تا ۲۰ نفر متغیر است، روبه روی هم قرار می گیرند. هریک از نفرات خیزرانی در دست دارد که از آن برای اجرا استفاده می کند.
در اجرای این مراسم، هر کدام از افراد گروه در هر ردیف، دست چپ خود را دور کمر نفر بعد حلقه می کند و با خیزرانی که در دست راست دارند، به اجرای حرکات و فرم های خاصی می پردازد.
نوازندگان این گروه که کار اصلی را بر عهده دارند، در وسط میدان قرار می گیرند و ۲ گروه در ۲ طرف این نوازندگان قرار دارند. افرادِ نوازنده شامل سه نفر نوازنده دُهُل، ۲ نفر نوازنده دایره و یک یا دو نفر نیز شِلَنج زن هستند.
با قرار گرفتن هریک از اعضا در جای خود و کوک سازها، نوازندگان شروع به نواختن می کنند و خواننده یا «نهیم» که بیشتر فردی با تجربه است (در گذشته این نقش را بر عهده ناخداهای مسن و با تجربه می گذاشتند) شروع به خواندن می کند.
اشعار بیشتر عربی است و گاهی زبان سواحلی نیز در آن شنیده می شود. خواندن بدین صورت است که از ۲ نفر نهیم، یک نفر می خواند و دیگری ادامه آن بیت را با لحنی سنگین تر بیان می کند، تفاوت لحن صدای ۲ نهیم نظم و ریتم خاصی را به موسیقی می دهد.
رَزیف جزیی از آیین ها و آوای کار است. پس از گذشت سال ها و تبدیل جهازهای بادی به لنج های موتوری، همچنین عدم ضرورت کارهایی مانند برافراشتن بادبان یا کشیدن لنگر با آن آداب و رسوم خاص و یا صیادی و جمع آوری تور ماهیگیری به صورت دسته جمعی، این مراسم به مرور کمرنگ شده است.
بنابراین برای اینکه این آداب و سنن از بین نرود، آن را با ترکیبی از رقص خیزران در مراسم های عروسی به نمایش گذاشتند تا در کنار آن، به یادآوری و حفظ میراث موسیقیایی پدران و آنچه بر آنها گذشته و رنج و مشقت های که برای به دست آوردن لقمه ای نان تحمل کرده اند را، به نسل های آینده منتقل کنند.
رَزیف در گذشته رقص شمشیر بوده است، که اکنون رقص خیزران است و به منظور اتحاد و همبستگی برگزار و در عین حال، بیشتر موسیقی حماسی محسوب می شود. خواندن آن اشعار برای ترغیب مردم به دفاع و جنگیدن از خاک سرزمین بوده است.
نام رَزیف از ردیف، بر مبنای قرار گرفتن افراد در ۲ ردیف می باشد. این مراسم در جزیره قشم به نام عضوا یا عصوا، معروف است. گویا این نام از خیزران، به عنوان عصا گرفته شده که به مرور زمان به عصوا تبدیل شده است.
همان طور که در معرفی آین آیین نشان داده شد، زندگی در کنار دریا و دریانوردی، در حقیقت محل تلاقی افکار مختلفی در طول تاریخ بوده است. گاه از طریق دریا به ساحل می رسیده یا بر عکس، از شهر و سواحل به نقاط دور دست منتقل می شده است.
این تبادلات فرهنگی بین هند، آفریقا و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، به نوعی تلفیق فرهنگی منجر شده که نمی توان به درستی هویت مستقلی برای هر کدام از قایل شد. اما این تلفیق فرهنگی در عین مشابهت ها، تفاوت هایی نیز دارد که هویت مستقل بومی آن منطقه را نشان می دهد.
فرهنگ ها پیوسته در حال از آن خود کردن فرهنگ دیگری، به معنی گرفتن و تغییر دادن هستند. این گفتمان فرهنگی همیشه وجود داشته و دارد. این آمیختگی تدریجی بین فرهنگی، موجب غنای فرهنگی است. از حالت ایستایی خارج می شود و پیوسته خود را تغییر می دهد. در حالی که پیوسته هویت مستقل خود را حفظ می کنند.
علاقه مندان به موسیقی های فولکلور و آیین های بومی، محلی و تاریخی با سفر به جزیره قشم و حضور در مبادی ورودی جزیره، اسکله های تفریحی و گردشگری و اقامتگاه های بومگردی، می توانند از نزدیک شاهد این اجرای ویژه توسط دریانوردان کهنسال دوشادوش جوانان جزیره که به تاریخ خود افتخار می کنند، باشند.
خلیج فارس با گستره نزدیک به ۲۳۷ هزار و ۴۷۳ کیلومتر مربع بین ۲۴ تا ۳۰ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ تا ۵۶ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ واقع شده است و جزیره زیبای قشم، همچون نگینی بر پهنه آب های نیلگون آن می درخشد.
این جزیره با وسعت یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع از تنگه هرمز به موازات ساحل جنوبی ایران به طول ۱۳۵ کیلومتر و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر از توابع هرمزگان است و ۳۰۰ کیلومتر خط ساحلی دارد.
شهرستان قشم شامل جزیره‌های قشم، هنگام و لارک با حدود ۱۵۰ هزار نفر جمعیت از تنگه هرمز به موازات ساحل استان هرمزگان به طول ۱۵۰ و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر در میان آب‌های خلیج فارس گسترده شده است.
منبع: ایرنا