هزارک - سرحد که بخش شمالی – مکران که بخش های میانی و جنوبی بلوچستان را شامل می شود و منطقه کوه سلیمان که بخش شرقی بلوچستان را تشکیل می دهد. ضمن اینکه در هر کدام از بخش ها گویش هاو لهجه های مختلفی در زبان بلوچی وجود دارد و به همان میزان در موسیقی بسامد استفاده از سازها نیز متفاوت است... بخش سرحد از ایالت نیمروز در افغانستان، بخش هایی از سیستان امروزی، بخش هایی از خراسان جنوبی، بخش هایی از بلوچستان پاکستان شامل شهرهای کویته و تفتان و همچنین شهرهای شمالی بلوچستان ایران از جمله زاهدان، میرجاوه، خاش و قسمت هایی از سراوان را در بر می گیرد. مکران شامل شهرهای میانی و جنوبی بلوچستان همچون ایرانشهر، سراوان، نیکشهر، سرباز، قصرقند، کنارک و چابهار و همچنین شهرهای شرق استان کرمان همچون کهنوج، منوجان و قله گنج و شهرهای شرقی استان هرمزگان همچون جاسک و سیریک و بخشهایی از بلوچستان پاکستان که تا نزدیکی های کراچی می تواند ادامه داشته باشد شامل فرهنگ مکرانی می باشد.
و اما کوه سلیمان خود بخش مجزایی در پاکستان می باشد...
بسامد استفاده سازها در حوزه سیستان بیشتر ساز سروز( قیچک) - تنبورگ- دایره و دهل بزرگ و همچنین دهل و سرنا می باشد. البته در نیمروز افغانستان گاها از تنبورگ ملودیک و رباب نیز استفاده می شود.
اما در مکران تنوع سازها بیشتر است. سازهایی همچون ( سروز( قیچک)- رباب – بنجو – تک نی(نل) – جفت نی( دو نلی) – سرنا- دهل و تیبوک- دهلک نال – دهلک – تشت و کوزه – ژانگ یا کَنجری( دایره زنگی)- سَهت ( نوعی النگوی بزرگ )- دایره نیز استفاده می شود و امروزه با الگو برداری از موسیقی شبه قاره هند وجود ساز هارمونی در برنامه ها و ارکستر های بلوچی خصوصا در بلوچستان پاکستان و بخش هایی از شهرهای جنوبی نیز دیده می شود.
در کوه سلیمان سازهای سروز(قیچک)- رباب- تنبورگ ملودیک-تنبورگ- دهلک و ژانگ یا کَنجَری(دایره زنگی) نیز استفاده می شود.
ملودی ها و حتی نوع سازها در هر کدام از مناطق با هم تفاوت هایی نیز دارد... به طورمثال ساز رباب حوزه سرحد خصوصا در نیمروز افغانستان و حوزه سیستان با رباب مکران در سراوان کاملا متفاوت است. و یا ساز سروز( قیچک)کوه سلیمان با سروز مکران هم از لحاظ شکل ظاهری وهم از لحاظ نحوه نواختن و هم نوع صدا کاملا با هم متفاوت است.
وجود انواع موسیقی در بلوچستان خود نیز حرف و حدیث مجزایی است که باید به تفصیل در مورد آن توضیح داده شود. که در این مقدمه به ذکر تعدادی از گونه های موسیقی بلوچستان بسنده می شود. (موسیقی حماسی و روایی، عرفانی- گواتی- شبانی- موسیقی کودکان- موسیقی بزمی- موسیقی غم و عزا و....)
سازشناسی:
- ساز سروز یا سرود(قیچک): این ساز دارای یک کاسه بزرگ با دسته ایی کوتاه می باشد. چهار سیم با یک روده سیم هایی هستند که توسط آنها ملودی نوخته می شود و تعداد 7 سیم دیگر که واخوان هستند. این سیم ها با فواصل مشخص با توجه به دستگاه موسیقی که نواخته می شود کوک می شوند.
ساز سروز مکران که شرح آن رفت با سروز سرحد در سیستان و سروز مردمان کوه سلیمان اندکی متفاوت است... سروز سیستان کشیده بوده و فاقد واخوان می باشد... و اما سروز کوه سلیمانی نیز کاسه ایی پهن تر دارد و صدایی کاملا متفاوت که بیشتر شبیه به ساز شهنه ایی در هند می باشد..
از برجسته ترین نوازنده های این ساز استاد رسول بخش زنگی شاهی – دین محمد زنگی شاهی- علی محمد بلوچ- پیربخش صاحبداد بودند که به رحمت خدا رفته اند و در حال حاضر احمد وطن خواه – عبدالغفور زنگی شاهی – خداداد زنگشاهی و صدیق زردکوهی و در بین نوازندگان جوان این ساز می توان مهرداد بامری و محمد دژکامه را نام برد. در سیستان برجسته ترین نوازندگان استاد حبیب الله قادر آتشگر و استاد ظاهربلوچ شیرزایی - و در کوه سلیمان استاد سچّوخان می باشند.
نوازنده ویدیو اول: احمد وطن خواه
نوازنده ویدیو دوم: رسول بخش زنگشاهی
نویسنده: نصیر ملازهی