هزارک - شب یلدا یا همان شب چله، یکی از کهن‌ترین و پررنگ‌ترین جشن‌های ایرانی است که در سراسر کشور با شیوه‌های مختلف برگزار می‌شود. در مازندران، این شب با آداب و رسوم ویژه‌ای همراه است که به فرهنگ غنی این منطقه افزوده است.
از دیرباز، شب یلدا برای مردم مازندران شب پر از خاطره، همراه با خانواده و جشن گرفتن طولانی‌ترین شب سال بوده است. مردم مازندران برای بزرگداشت این شب و همچنین برای گرمای همراهی در شب‌های سرد زمستانی، سفره‌هایی رنگارنگ و پر از خوراکی‌های خاص می‌آرایند و در کنار یکدیگر از لحظات شیرین زندگی لذت می‌برند.
سنت‌های شب یلدا در مازندران
یکی از ویژگی‌های خاص شب یلدا در مازندران، توجه عمیق به سنت‌ها و آداب ویژه است که ریشه در تاریخ و فرهنگ این دیار دارد. در این شب، خانواده‌ها و دوستان در کنار هم جمع می‌شوند و سفره‌ای رنگارنگ از میوه‌ها، آجیل‌ها، شیرینی‌ها و غذاهای محلی می‌چینند. سفره شب یلدا در مازندران معمولاً شامل هندوانه، انار، آجیل‌های مختلف، شیرینی‌های خانگی همچون کلوچه‌ها و باقلوا است. این خوراکی‌ها نه تنها نشانه‌ای از مهمان‌نوازی و محبت است بلکه نمادی از سلامتی و طول عمر نیز محسوب می‌شوند.
در برخی از نواحی روستایی مازندران، مراسم‌هایی همچون «چله‌گردانی» برگزار می‌شود. این مراسم شامل نشستن در کنار آتش و برگزاری جشن‌هایی همراه با داستان‌گویی و حافظ‌خوانی است که به تقویت پیوندهای خانوادگی و اجتماعی کمک می‌کند. آتش، در این مراسم‌ها نمادی از گرما، نور و روشنایی در شب طولانی یلدا است.
در برخی مناطق، به‌ویژه در نواحی کوهستانی و شمالی مازندران، سنت‌های خاصی نیز وجود دارد. برای مثال، مردم این مناطق باور دارند که در شب یلدا باید شب را بیدار بمانند و در کنار آتش جمع شوند. علاوه بر این، در برخی از روستاها آداب و رسوم خاصی مانند «درخت سبز» وجود دارد که بر اساس آن، درختان مختلف با شاخه‌های سبز به خانه‌ها برده می‌شوند و از آن‌ها به‌عنوان نماد زندگی و باروری در سال جدید استفاده می‌شود.
یکی دیگر از رسوم مهم شب یلدا در مازندران، اهمیت دادن به حافظ‌خوانی و شعرخوانی است. بسیاری از خانواده‌ها به‌ویژه در مناطق روستایی، در کنار سفره یلدا به خواندن اشعار حافظ می‌پردازند و این کار را نمادی از تداوم فرهنگ ایرانی و انتقال آن به نسل‌های بعدی می‌دانند.
شب یلدا در مازندران با سنت‌های منحصر بفردی برگزار می‌شود. این شب به دلیل طولانی‌ترین شب سال بودن، نمادی از همبستگی و نزدیکی بین اعضای خانواده است. مردم مازندران با آداب و رسوم خاصی این شب را جشن می‌گیرند که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. از چیدن سفره یلدا با میوه‌هایی چون هندوانه و انار، انواع آجیل و شیرینی‌های محلی، تا قصه‌گویی و خواندن شعرهای حافظ، همه این‌ها نشان‌دهنده ارزش والای این شب در فرهنگ محلی است.
مردم مازندران باور دارند که با دور هم جمع شدن و گذراندن طولانی‌ترین شب سال در کنار خانواده، دل‌هایشان به هم نزدیک‌تر می‌شود و از برکت و شادی بیشتری در سال پیش‌رو برخوردار خواهند شد. یکی از رسوم خاص مازندران، چیدن سفره‌ای پر از میوه‌های فصل و تنقلات محلی است که هر یک از این موارد دارای نمادی خاص هستند؛ مثلاً هندوانه نماد خورشید و گرماست و خوردن آن در شب یلدا به معنای استقبال از طولانی‌تر شدن روزهاست.
علی حسینی، کارشناس فرهنگ و جامعه‌شناسی در این باره به ایسنا می‌گوید: برای درک بهتر آداب و رسوم شب یلدا در مازندران و تغییراتی که در این سنت‌ها در سال‌های اخیر ایجاد شده است.
او به ویژگی‌های شب یلدا در مازندران می‌پردازد و می‌افزاید: یلدا در مازندران از دیرباز با آداب خاصی برگزار می‌شده است. در این شب، مهم‌ترین ویژگی که قابل مشاهده است، جمع‌گرایی مردم و اهمیت به خانواده و دوستان است. برخلاف برخی دیگر از مناطق، در مازندران هنوز هم سفره یلدا به‌طور کامل چیده می‌شود و سنت‌های قدیمی مانند حافظ‌خوانی، آتش‌افروزی و داستان‌گویی در شب یلدا همچنان پابرجا هستند. در برخی روستاها، مراسم‌هایی مانند «چله‌گردانی» به‌طور ویژه‌ای برگزار می‌شود که نشانه‌ای از عشق به طبیعت و ایستادگی در برابر سختی‌ها است.
این کارشناسی فرهنگی به تغییرات اقتصادی و اجتماعی به‌ویژه در دهه‌های اخیر و تأثیراتی که بر برگزاری شب یلدا در مازندران گذاشته است، اشاره می‌کند و می‌گوید: افزایش هزینه‌های زندگی و فشارهای اقتصادی باعث شده که برخی از خانواده‌ها نتوانند سفره یلدا را به همان شکوه و بزرگی گذشته برپا کنند. همچنین، با توجه به تغییر سبک زندگی و شیوع استفاده از فضای دیجیتال، بسیاری از افراد به جای حضور فیزیکی در جمع‌های خانوادگی، از طریق پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی تبریکات خود را ارسال می‌کنند. این موضوع باعث شده که برخی از رسوم سنتی، همچون حافظ‌خوانی یا آتش‌افروزی، در جمع‌های خانوادگی کمتر اجرا شود.
حسینی با بیان اینکه شب یلدا نماد فرهنگ ایرانی است و مردم مازندران به‌رغم تغییرات، هنوز هم به این شب اهمیت می‌دهند، اظهار می‌کند: هرچند که شکل برگزاری این جشن تغییر کرده، اما جوهره اصلی آن که همان پیوند خانواده، جشن‌گرفتن و برگزاری مراسم‌های فرهنگی است.
شب آخر آذر و اول دی به نام «میترا» و یا نام دیگر آن که ایرانی است به نام «یلدا» و نام دیگر ایرانی آن «شب چله» و نام مازندرانی آن «چله شو» بوده که فاصله میان گت چله و خورد چله ۴۰ تا ۶۰ روز است.
وی به چالش‌های شب یلدا در دنیای مدرن می‌پردازد و می‌گوید: با وجود اهمیت فرهنگی شب یلدا در مازندران، این شب در دنیای مدرن با چالش‌هایی روبروست. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، مسائل اقتصادی است که باعث شده بسیاری از خانواده‌ها نتوانند همانند گذشته به تهیه مواد اولیه برای شب یلدا بپردازند. هزینه‌های بالا برای خرید میوه‌هایی چون هندوانه، انار و آجیل، مشکلاتی را برای بسیاری از مردم ایجاد کرده است. به‌ویژه در شرایط اقتصادی فعلی، خانواده‌ها در تلاش هستند تا این شب را با حداقل هزینه برگزار کنند.
این کارشناس فرهنگی در مازندران خاطرنشان می‌کند: علاوه بر این، تغییرات در سبک زندگی و حضور بیشتر در فضای دیجیتال، موجب شده که بسیاری از جوانان شب یلدا را به‌جای دیدار حضوری با خانواده، از طریق پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی جشن بگیرند. این تغییرات، اگرچه به‌طور ظاهری باعث راحتی و دسترسی بیشتر به ارتباطات شده، اما عمق پیوندهای خانوادگی را تحت‌الشعاع قرار داده است.
حسینی با تاکید بر حفظ سنت‌ها در دیار کهن مازندران، می‌گوید: در مناطق روستایی، آداب قدیمی‌تر به‌خوبی حفظ شده و جوان‌ترها نیز سعی می‌کنند این سنت‌ها را از نسل‌های پیشین بیاموزند و ادامه دهند.
آداب و رسوم شب یلدا در مازندران
شب یلدا، یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی، در مازندران با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود که از نسل‌های پیشین به ارث رسیده است. برای درک بهتر این آداب و رسوم و نحوه تغییر آن‌ها در گذر زمان، به سراغ تعدادی از سالمندان مازندران رفتیم تا از تجربیات، خاطرات و دیدگاه‌هایشان بهره‌مند شویم.
حاج قاسم تقوی، ۷۵ ساله، بازنشسته است، برای ما از شب یلدا در گذشته‌های دور می‌گوید: شب یلدا همیشه برای ما شب خاصی بوده است. یادم می‌آید که در دوران کودکی، همه خانواده دور هم جمع می‌شدیم. پدربزرگم داستان‌های کهن ایرانی را برایمان تعریف می‌کرد و مادر بزرگم با دستپخت خوشمزه‌اش، سفره یلدا را زینت می‌داد.
او به تفاوت شب یلدا در گذشته با دنیای مدرن امروز اشاره می‌کند و می افزاید: آن زمان‌ها خبری از برق و تلویزیون نبود، ما با نور شمع و چراغ نفتی شب یلدا را جشن می‌گرفتیم و لذت می‌بردیم. این شب برای ما نمادی از صمیمیت و همبستگی بود.
فاطمه امیری هم مادری ۷۰ ساله و خانه‌دار است همچنان در کنار همسر به باغداری می‌پردازد و خانه‌دار؛ او به چگونگی برگزاری جشن شب یلدا در گذشته اشاره می‌کند و می‌گوید: در دوران کودکی من، شب یلدا همیشه پر از شور و نشاط بود. ما بچه‌ها با اشتیاق منتظر این شب می‌ماندیم. مادر بزرگم همیشه بهترین میوه‌ها و آجیل‌ها را برای این شب آماده می‌کرد. یکی از رسوم ما این بود که بزرگ‌ترها برای ما کودکان فال حافظ می‌گرفتند و از دیوان حافظ اشعار زیبایی می‌خواندند. این شب برای ما فرصتی بود تا از مشکلات روزمره فاصله بگیریم و لحظات خوشی را در کنار خانواده‌مان بگذرانیم.
او با اشاره به اینکه تلاش کرده‌ام این سنت‌ها را در خانواده خود حفظ کنم، اظهار می‌کند: شرایط اقتصادی سخت‌تر شده، اما با استفاده از مواد ساده‌تر و ارزان‌تر، همچنان تلاش می‌کنیم که شب یلدا را همانند گذشته جشن بگیریم. برای من مهم‌ترین چیز، حفظ این سنت‌ها و انتقال آن‌ها به نسل‌های بعدی است.
برای بررسی بیشتر تغییرات و چالش‌های شب یلدا در مازندران، با ناصر محمدی، استاد مردم‌شناسی دانشگاه‌های مازندران، گفت‌وگو کردیم.
برگزاری شب یلدا دستخوش تغییر
یکی از اساتید دانشگاه‌های مازندران درباره جایگاه شب یلدا در فرهنگ مردم مازندران می‌گوید: شب یلدا یکی از مهم‌ترین جشن‌های سنتی در فرهنگ مازندران است. این شب به دلیل طولانی‌ترین شب سال بودن، نمادی از همبستگی و نزدیکی بین اعضای خانواده است. مردم مازندران با آداب و رسوم خاصی این شب را جشن می‌گیرند که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. از چیدن سفره یلدا با میوه‌های تازه گرفته تا قصه‌گویی و خواندن شعرهای حافظ، همه این‌ها نشان‌دهنده ارزش والای این شب در فرهنگ محلی است.
محمدی در پاسخ به اینکه آیا تغییراتی در نحوه برگزاری این جشن در سال‌های اخیر مشاهده کرده‌اید؛ اظهار می‌کند: بدون شک تغییراتی رخ داده است. در گذشته، این جشن‌ها به صورت کاملاً سنتی برگزار می‌شد، اما امروزه با ورود تکنولوژی و تغییر سبک زندگی، برخی از این سنت‌ها دستخوش تغییر شده‌اند. همچنین، مشکلات اقتصادی نیز تأثیرات منفی بر برگزاری این جشن‌ها داشته است. با این حال، مردم مازندران همچنان تلاش می‌کنند که این شب را با همان شور و شوق گذشته جشن بگیرند و سنت‌های خود را حفظ کنند.
این استاد مردم شناسی در دانشگاه به تاثیر تکنولوژی بر آداب و رسوم اشاره می‌کند و می‌افزاید: تغییرات در سبک زندگی و حضور بیشتر در فضای دیجیتال، موجب شده که بسیاری از جوانان شب یلدا را به‌جای دیدار حضوری با خانواده، از طریق پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی جشن بگیرند. این تغییرات، اگرچه به‌طور ظاهری باعث راحتی و دسترسی بیشتر به ارتباطات شده، اما عمق پیوندهای خانوادگی را تحت‌الشعاع قرار داده است.
به گزارش ایسنا، شب یلدا در مازندران با تمامی تغییرات و چالش‌هایی که در دنیای مدرن با آن مواجه شده، همچنان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین جشن‌های ایرانی، جایی ویژه در دل مردم این استان دارد. مردم مازندران با اینکه از سنت‌ها و آداب خود برای جشن گرفتن این شب بهره‌برداری می‌کنند، اما همچنان به‌خاطر چالش‌های اقتصادی و تغییرات اجتماعی، برگزاری این شب را با شیوه‌هایی جدید و مناسب با شرایط خود تطبیق داده‌اند.
اگرچه شرایط اقتصادی و تغییرات اجتماعی باعث کمرنگ شدن برخی از رسوم سنتی شده، اما مردم مازندران هنوز هم با تمام وجود این شب را جشن می‌گیرند و سعی دارند این سنت‌های دیرینه را در دل خود حفظ کنند و آن را به نسل‌های آینده منتقل کنند. شب یلدا در مازندران نه تنها جشن پایان تابستان و شروع زمستان است، بلکه فرصتی است برای همبستگی خانوادگی، یادآوری گذشته و حفظ فرهنگ‌های بومی و ایرانی است.
با وجود اهمیت فرهنگی شب یلدا در مازندران، این شب در دنیای مدرن با چالش‌هایی روبروست. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، مسائل اقتصادی است که باعث شده بسیاری از خانواده‌ها نتوانند همانند گذشته به تهیه مواد اولیه برای شب یلدا بپردازند. هزینه‌های بالا برای خرید میوه‌هایی چون هندوانه، انار و آجیل، مشکلاتی را برای بسیاری از مردم ایجاد کرده است. به‌ویژه در شرایط اقتصادی فعلی، خانواده‌ها در تلاش هستند تا این شب را با حداقل هزینه برگزار کنند.
با این حال، سالمندان مازندران که تجربه‌های فراوانی از این شب دارند، همچنان بر اهمیت حفظ این سنت‌ها تأکید دارند. آن‌ها با یادآوری خاطرات شیرین گذشته و تلاش برای انتقال این رسوم به نسل‌های جدید، نقشی حیاتی در حفظ فرهنگ بومی ایفا می‌کنند. این تلاش‌ها نشان می‌دهد که با وجود تمام تغییرات، شب یلدا همچنان به‌عنوان یک جشن خانوادگی و فرهنگی در مازندران باقی مانده است.
در نهایت، شب یلدا در مازندران نه تنها جشن پایان تابستان و شروع زمستان است، بلکه فرصتی است برای همبستگی خانوادگی، یادآوری گذشته و حفظ فرهنگ‌های بومی و ایرانی. مردم این دیار با تمام توان خود در تلاشند تا این شب را همانند گذشته با شکوه و زیبایی برگزار کنند و ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی آن را به نسل‌های بعدی منتقل کنند.
منبع: ایسنا