هزارک - مهدی غلامی: آخرین تکه‌های برف باقیمانده از زمستان در دامنه‌های قله دماوند و تکاپوی ریش سفیدان و معتمدان روستای آب اسک لاریجان، موسم برگزاری آئین ورف چال را نوید می‌دهد. مراسمی سنتی و کهن که تاکنون بیش از ۶۰۰ سال نسل به نسل برگزار شده و حالا ادامه دهندگان این آئین کهنه با شور و اشتیاق به دنبال تداوم برگزاری آن هستند.
آئین سنتی «ورف چال» امسال پس از وقفه‌ای دوساله به علت شرایط حاد بیماری کرونا، روز جمعه با حضور اقشار مختلف مردم شهرستان آمل در دامنه قله دماوند در منطقه اسک وش از توابع بخش کوهستانی لاریجان این شهرستان برگزار شد. در این آئین کهن سنتی و معنوی، علاوه بر مردم روستاهای لاریجان، گروه‌های مختلف مردمی از اقوام ایرانی از سراسر کشور برای تماشای این آئین سنتی به منطقه سفر کردند.
ورف چال واژه مازندرانی و به معنای چاهی است که اهالی روستای اسک هر ساله در یکی از روزهای ماه اردیبهشت حفر کرده و داخل آن را پر از برف می‌کنند. قول و قرار مردم بخش لاریجان و شهرستان آمل روزهای آخر اردیبهشت، پای دماوند، منطقه اسک وش است. براساس رسم به جای مانده ازاین آئین کهن، در این روز هیچ زنی حق ورود به محل برگزاری مراسم را ندارد و در مقابل نیز هیچ مردمی حق ورود به روستای اسک را نخواهد داشت.
مردان اسکی و لاریجانی، کوچک و بزرگ، پیر و جوان با فراهم کردن همه امکانات لازم برای حضور در مراسم راهی اسک وش می‌شوند. نان کوهی، بودونه، تخم مرغ رنگی، گرباز، زیلو و البته همت بلند و عزمی استوار توشه یک نیم روز برای برگزارکنندگان مراسم برف چال است که در کنار هم و باهم در یک دورهمی شاد محلی، این آئین را گرامی می‌دارند.
«نوای برف چال دردل دماوند / امروز برف چاله، اسکی چه خوشحاله / درشومی ورف چال، برف دکنیم چال»
سابقه آئین ورف چال به دوره آل بویه در طبرستان باز می‌گردد و علامه محمدبن جریر طبری هم در این باره نوشت: این مراسم هرساله در اردیبهشت ماه برگزار شده و با نظمی خاص و با حفظ آداب ملی و مذهبی برای ادای دین و برآوردن حاجات شرعی، با تمسک به ادعیه ائمه اطهار (ع) جهت حمل برف با نشانه تقدس وسفیدی بخت با دست به دست کردن برف از دامنه‌های ورفِ چالِ اَسکِ وَش اقدام می‌کنند.
رسمی مردانه در دل دماوند
استقبال ازاین مراسم آئینی و سنتی که فقط مردها حضور دارند، پرشور بوده و بنا براعلام دست اندرکاران حدود ۲ هزار نفر از مردم شهرستان آمل و میهمانی از سراسر کشور در منطقه اسک وش حضور داشتند. دراین آئین، اهالی روستای اسک وبومیان بخش لاریجان آمل، براساس رسمی برجای مانده، با جدا کردن تکه‌های برف باقی مانده در منطقه با ابزاری به نام گرباز، به داخل یک گودال بزرگ حفر شده که بنا به گفته‌های بزرگان محل توسط پیر مرشد سیدحسن ولی حفر شده، می‌ریزند و تلاش جمعی وگروهی برای حمل برف و ریختن آن در گودال ۱۲ متری و عرض ۵ متری تا زمان پرشدن کامل آن ادامه خواهد داشت.
هدف از این اقدام و اعتقاد اهالی اسک آمل، استفاده از آب این گودال برای رهگذران و مسافران و حتی حیوانات درمنطقه بوده است.
سفره بزرگ به پهنای دماوند
پس از پایان مراسم وپرشدن آن گودال از برف، افراد شرکت کننده در آئین دور سفره بزرگ در حاشیه و گرداگرد گودال ورف چال از غذاهای سنی و خوراکی‌هایی که همراه خود آوردند، صرف می‌کنند. نماینده مردم شهرستان آمل در مجلس شورای اسلامی، مدیرکل و ارشاد اسلامی مازندران و برخی چهره‌های فرهنگی و هنری دراین آئین حضور داشتند.
دورهمی شاد برای یک سنت
مجتبی لطیفی یکی از آملی‌های حاضر دراین مراسم که به همراه تعدادی از دوستان خود در این مراسم حاضر شده بود، گفت: تقریباً هرسال در مراسم برف چال شرکت می‌کنم، مراسم بسیار خوبی است که توسط مردم روستای آب اسک و با جمعیت زیادی برگزار می‌شود.
وی افزود: اینکه مراسمی با حضور مردها برگزار می‌شود و خانم‌ها اجازه حضور در مراسم را ندارند، در نوع خودش جالب است و مهم‌تر اینکه یک رسمی ماندگار و قدیمی در شهرستان آمل محسوب می‌شود که از همه جای کشور برای تماشای آن حضور دارند.
یکی دیگر از شهروندان آملی که به گفته خودش بیش از ۶۰ سال در برنامه‌های برف چال حضور داشته است، گفت: این مراسم بنا به سنت و رسمی پیر و بزرگ منطقه لاریجان، آقا سیدحسن ولی بنا نهاده شده و با حفر چاه در منطقه اسک وش برای انباشت برف با تدبیر و هوشمندی آن زمان به منظور استفاده رهگذران و حتی حیوانات در فصل گرم سال بوده، مردم روستای آب اسک هرساله این مراسم را گرامی داشته و برگزار می‌کنند.
احمد حسین زاده افزود: درگذشته این مراسم با شکوه و قداست خاصی برگزار می‌شد، اما در دهه‌های اخیر با اضافه شدن برخی افراد که با سبک و سیاق امروزی به دنبال برگزاری آن هستند، مقداری با اصل موضوع فاصله ایجاد کردند.
روزی برای پادشاهی زنان روستای اسک
در روزی که مردان در منطقه اسک وش درحال برگزاری آئین سنتی مراسم ورف چال، هستند، داستان برای زنان این روستا متفاوت‌تر است. بر اساس رسوم دیرینه، مراسم ورف چال در آمل فقط با حضور مردان در دامنه کوه برگزار می‌شود و اداره امور روستا و نگهدای آن بر عهده زنان قرار می‌گیرد.
زنان اسک وش دراین روز و در نبود مردانشان، پادشاهی کردند، موضوعی که خودشان با نام «زن شاهی» در تاریخ برگزاری آئین سنتی ۶۰۰ ساله ورف چال ثبت کردند.
امروز تا زمانی که مردان از جمع آوری و دفن کردن برف در چاه حفاری شده در دامنه کوه دماوند برگردند، زنان اسک وش به هیچ غریبه ای اجازه ورود به روستا را ندادند، همان گونه که هیچ مردی اسکی هم امروز در منزل نماند.
برف چال ثبت معنوی شد
در همین زمینه بخشدار لاریجان شهرستان آمل گفت: مراسم آئین سنتی وَرفِ چال پس ازدو سال به علت وضعیت کرونایی در کشور، خوشبختانه امسال با استقبال بسیار خوب مردم منطقه و میهمانانی از مناطق مختلف کشور برگزار شد.
یونس حیدری افزود: خوشبختانه با پیگیری‌های که در سطح شهرستان و استان صورت گرفته، آئین سنتی ورف چال بخش لاریجان، به عنوان یک آئین کهن در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شد.
وی اضافه کرد: البته تلاش‌هایی نیز تاکنون برای به ثبت رساندن آن در فهرست آئین‌های کهن جهانی شده است. مردم مازندران آئین‌های سنتی زیادی دارند که با گذر زمان بسیاری از آنها به فراموشی سپرده شده است.
منبع: مهر