موسیقی این منطقه به دلایل تاریخی و جغرافیایی تحت تأثیر فرهنگ کشورهای همجوار مانند هند و شیخ نشین های خلیج فارس و مهاجرت آفریقاییان به این منطقه بوده و در واقع بیشترین تأثیر را از موسیقی آفریقا گرفته است. حضور مسلط جنبه های آیینی، اسطوره ای و نمایشی در ایـن مـوسیقی نشانه همین تأثیر پذیری است.

موسیقی هرمزگان

موسیقی عمده و مطرح این منطقه موسیقی آیینی، به ویژه مراسم «زار» و «نوبان» است. این مراسم نوعی موسیقی درمانی است که در بلوچستان آن را «گواتی» یا «دَمال» می گویند. به اعتقاد اهالی این منطقه نوعی باد یا هوای مرموز وجود دارد که اگر وارد جسم بیمار شود تعادل روانی او را مختل می کند و باد «زار» یکی از خطرناک ترین این بادها است. راه بیرون کردن این باد و درحقیقت معالجه بیمار را تنها افراد خاصی به نام بابا و یا ماما می دانند. این افراد با برگزاری مراسم زار که همراه با کوبیدن دهل، خواندن اشعار و اوراد خاص و انجام حرکات موزون و یکنواخت سر و بدن است باد را از جسم بیمار خارج می کنند. باباسالم، بابا فیروز، بابا درویش، ماما خضری، ماما قدم و ماما حاج آمنه از معروف ترین باباها و ماماهای منطقه هستند.

موسیقی بوشهر 

موسیقی بوشهر را می توان به دو نوع مذهبی و غیر مذهبی تفکیک کرد. نوحه خوانی، مصیبت خوانی، چاووشی خوانی و امثال آن در زمرهٔ موسیقی مذهبی بوشهر است. مراسم عزاداری با تدارک خاص و اجرای سازهای کوبه ای - از جمله دمّام - آغاز می شود و برای اعلام برگزاری مراسم، اهالی هر محل، گروه عزاداران خود را به حالت رقابت از محله های شهر عبور می دهند. هر یک از این گروه ها به چندین دمام و سنج و یک بوق بلند از جنس شاخ مجهز هستند. شروه خوانی، بیدگونی، شاهنامه خوانی، خام خوانی، یَزله و ترانه ها و آوازهای دریایی و کار صید را می توان از نمونه های موسیقی غیر مذهبی بوشهر دانست. قطعات مولودی، چوپی چهار دستماله، چوپی بوشهری، شکی و بندری از انواع موسیقی سازی بوشهر هستند و در مراسم جشن و پایکوبی با سازهایی مانند نی انبان، نی جفتی، دمّام های مختلف و شَپ دست زدن اجرا می شوند.

معرفی مختصر چند نمونه از موسیقی سواحل جنوب که در این آلبوم آمده است: هاوار هاوار: برداشتی است از ملودی یکی از آوازهای مراسم زار در بندرلنگه. در قسمتی دیگر صدای زنده یاد باباعیود را در مراسم نوبان می شنویم که ساز مقدس (تامبورا) می نوازد و ذکر لااله الاالله میگوید. تصنیف قدیمی بندرعباس: این قطعه با ترکیبی از سازهای منطقه (به ویژه تركيب عود و نی جفتی تنظیم شده است. موسیقی مراسم زار: موسیقی مراسم «دایکتو» از زارهای مهم است که صدای ماماحنیفه از ماماهای مشهور جزیره قشم را در آن می شنویم. شروه خوانی: آواز عبدالرحیم کرمی شروه خوان بوشهری که به سبک مرحوم بخشو می خواند. موسیقی سازی بوشهر: صدای ساز استاد احمد علی شرفی (از بهترین نوازندگان نی انبان و نی جفتی) به همراه گروه موسیقی بوشهر.

سازشناسی موسیقی سواحل جنوب ایران

تمبيره (تامبورا)

سازی است زهی زخمه ای که به مراسم آیینی نوبان اختصاص دارد و آن را مقدس می دانند. این ساز احتمالا در یکی دو قرن گذشته از کشورهای آفریقایی به مناطق جنوبی ایران آمده است. تمبیره کاسه بزرگی دارد که روی آن پوست کشیده اند و روی پوست دو سوراخ نسبتا بزرگ وجود دارد. دو قطعه چوب از طرفین کاسه ساز به طور مایل بالا رفته و قطعه چوب دیگری به طور افقی بر روی آن دو قطعه قرار گرفته است و شش رشته زه این قطعه را به کاسه متصل می کند. این ساز فقط در مراسم نوبان و توسط بابای نوبان نواخته می شود. قطر کاسه تمبيره حدود ۷۰ تا ۸۰ سانتی متر و طول دسته های آن متغیر است. ۶ رشته زه (سیم) دارد و فاقد پرده است. هنگام اجرا در حالت نشسته آن را روی زانوی چپ می گذارند و با مضرابی از شاخ گاو می نوازند. (شکل شماره ۲۲)

عود (کبوس) 

سازی است زهی زخمه ای که در سواحل جنوبی به آن کبوس می گویند. این ساز را بیشتر در بندرعباس و جزیره قشم همراه با دف (سما) می نوازند. جنس بدنه آن از چوب توت و مضراب آن از پر عقاب یا طاووس است. طول ساز ۹۲ سانتی متر و وسعت آن دو اکتاو است. ۵ جفت سیم دارد که دو به دو و با هم کوک می شوند و ترتیب کوک آن چنین است: سیم های اول دو، سیم های دوم شل، سیم های سوم و، سیم های چهارم لاو سیم های پنجم شل. این ساز را در حالت نشسته در بغل می گیرند و با مضراب می نوازند. (شکل شماره ۲۳)

قلم جفتی (نی جفتی) 

سازی است بادی مضاعف از جنس نی هندی که بر روی هریک از نی ها یک قمیش از جنس نی نصب شده است. این ساز شبیه به نی جفتی بوشهر است و آن را بیشتر در مراسم جشن و شادی می نوازند. طول ساز ۲۸ سانتی متر و وسعت آن کمتر از یک اکتاو است. هر یک از نی ها نیز ۶ سوراخ دارد. هنگام اجرا قمیش ها را خیس و روی بدنه سوار می کنند و بعد با فشار در آن می دهند. این ساز به صورت نفس برگردان نواخته می شود. (شکل شماره ۲۴)

نی اَنبان 

سازی است بادی چوبی - پوستی و مضاعف که در محل به آن ني مَشکی، بادهَمبونه یا نی هَمبونه نیز می گویند. این ساز از دو قسمت اصلی نی و آنبان تشکیل شده است. اَنبان از جنس پوست بز و وظیفه اش ذخیره کردن باد است. دو عدد نی هندی که داخل یک قطعه چوبی قرار دارند به انبان متصل هستند و بر روی هر نی یک قمیش (پیکه) سوار می شود. طول بدنه چوبی حدود ۲۲ سانتی متر و وسعت ساز کمتر از یک اکتاو است. هر یک از نی ها ۶ سوراخ دارد. هنگام اجرا، اَنبان (مَشک) را پر از باد می کنند و برای اینکه باد اَنبان خالی نشود پی در پی در آن می دمند و با جابه جا کردن انگشت های دست روی بدنه نی آن را می نوازند. (شکل شماره ۲۵)

دمّام 

سازی است کوبه ای استوانه ای شکل که دو طرف دهانه آن را پوست بز کشیده اند. پوست ها به وسیله ریسمانی به یکدیگر متصل شده اند و با شل یا سفت کردن ریسمان می توان ساز را تقریبا کوک کرد. این ساز را بیشتر در بوشهر همراه با نی انبان و دیگر سازهای کوبه ای می نوازند. جنس بدنه استوانه از چوب است که در گذشته به صورت یک تکه ساخته می شد. طول استوانه ۴۵ و قطر دایره آن ۳۳ سانتی متر است. دمام، اندازه های مختلف و انواع گوناگون دارد (مانند دمام اصلی، دمام غَمبر، دمام اِشكون). این ساز را در حالت نشسته یا ایستاده با ریسمانی به گردن می آویزند و با ضربه های دست و چوبی از درخت خرما می نوازند. (شکل شماره ۲۶)

سنج بوشهر 

سازی است کوبه ای مضاعف که همیشه همراه گروه سازهای کوبه ای بوشهر این ساز از یک جفت صفحه دایره ای شکل فلزی مقعر که به یک دسته بی متصل است تشکیل می شود و آن را بیشتر در مراسم عزاداری می نوازند. طر هر یک از دایره ها ۱۵ سانتی متر است. هنگام اجرا هریک از سنج ها را در یک دست می گیرند و بر هم می کوبند. (شکل شماره ۲۷)

منبع: بریده ای از کتاب هشت بهشت

عکس از: سایت ستاره