هزارک -
رفسنجان:
این شهرستان در فاصله ی 100کیلومتری غرب کرمان و بین شهرستانهای یزد، سیرجان، بردسیر، شهربابک و کرمان واقع شده است.این شهرستان شامل بخش های مرکزی، نوق(nuq)، کشکوییه(koskueiye)، انار و فردوس می باشد. در سابق سورنا و دهل در این شهرستان رایج بوده ولی هم اکنون تنها دایره و نی محلی(در روستاها) و چلیک (در راویز رفسنجان) رایج می باشد. چاووشی، مداحی و مولودی خوانی، از انواع دیگر موسیقی در رفسنجان می باشد.
یکی از چاووش خوانان رفسنجان
نمونه هایی از دایره های رفسنجان
رودبار جنوب :
رودبار در جنوب شرق استان واقع شده و در زمانهای گذشته بزرگترین بلوک خمسه و بنا به نوشته ی مورخین ناحیه ای نیمه مستقل در جنوب شرق کشور بوده است و تمدن آن از اولین تمدنهای بشری است که همزمان با تمدنهای جیرفت و بین النهرین به وجود آمده است.وجه تسمیه ی رودبار سرزمینی است که در آن رودهای زیادی جاری بوده است.این شهرستان دارای بخشهای مرکزی _اسلام آباد و جازموریان است.
سازهای مورد استفاده در رودبار عبارتند از : چنگ ،چنگ قوطی، نی، سورناي نرلاس، دهل و جره ي بدنه فلزي ، تمپو و تمپک
موسیقی رودبار بسیار شبیه به شهرستانهای مجاورش بم ،عنبر آباد و کهنوج است.
زرند:
این شهرستان در شمال غربی استان کرمان واقع شده است.اگر چه تاریخ وسابقه ی تاریخی شهر زرند از دید محققان دور مانده است ولی از انچه در آثار و کتب تاریخی بجاست اینگونه استنباط می شود که بنای این شهر مربوط به دوران ساسانیان می باشد. این شهرستان شامل بخش مرکزی و یزدان آباد می باشد.
بیشترین نوع موسیقی رایج در زرند موسیقی مذهبی است. تعزیه، چاووش خوانی ،سحری خوانی، مداحی و مولودی خوانی از مهمترین انواع موسیقی مذهبی در شهرستان زرند می باشد. در بعضی از روستاهای زرند از سفید مهره به عنوان ساز آیینی و مذهبی استفاده می شود.در کنار موسیقی مذهبی غریبی خوانی و موسیقی شادیانه نیز در این شهرستان رایج است.
دایره، نی، تمبک وسورنای گلی مهمترین سازهای رایج در زرند می باشند. تا چند سال پیش سورناو دهل بدنه چوبي نوع اول هم در زرند رایج بوده است. رقص چوبازی هم در زرند با شیوه ای خاص وحماسی تر از سایر نواحی استان و در کنار نوازندگی دایره انجام میشود.در چوبازی زرند، جنگ و حماسه بیشتراز جنبه های موسیقیایی مد نظر قرار می گیرد .نوع چوب رایج در چوبازی شهرستان زرند چوب درخت پسته می باشد.
نوازنده ی سورنای گلی _ سبلوییه ی زرند
سیرجان:
سیرجان از شهرهای مهم استان کرمان است که بر سر راه ترانزیت کشورهای آسیای میانه به بندر عباس قرار دارد.این شهرستان شامل بخشهای مرکزی وپاریز است. موسیقی سیرجان به موسیقی استان فارس شبیه است و شاید دلیل این امر در کنار نزدیکی مسافت، وجود کولیهایی است که بین سیرجان و شهرهای استان فارس در رفت و آمدند ودر نتیجه عامل انتقال فرهنگ بین این نواحی بوده و می باشند. ترکه بازی و دستمال بازی از رقص های رایج در سیرجان می باشد. سازهای رایج در شهرستان سیرجان عبارتند از سورنای نوع اول، دهل بدنه چوبي نوع اول ،دایره، درک، نی، نقاره ی بدنه سفالی، نی انبان، کرنا،تمبک و تمپو
نوازنده ی سورنا_سیرجان
شهر بابک:
این شهرستان در فاصله ی 328 کیلومتری شمال غربی کرمان قرار گرفته و منطقه ای جلگه ای و کوهستانی است.این شهرستان شامل بخشهای مرکزی و دهج می باشد.موسیقی شهربابک نیز مانند سیرجان تم موسیقی فارس را با خود به همراه دارد. شهرستان شهر بابک بیشتر از ناحیه ی هرات که هم اکنون در استان یزد قرار دارد ولی فرهنگی مشابه با استان فارس دارد با این فرهنگ موسیقیایی مرتبط شده است، ولی ویژگیهای منحصر به فرد خود را نیز حفظ کرده است.
نی، سورنا و دهل نوع اول،نقاره ی بدنه فلزی،دايره، کرنا و فیقو بلبلی از سازهای رایج در شهربابک است.لازم به ذکراست شیوه ی نی نوازی در شهربابک بسیار پیچیده است، به طوری که نوازنده می تواند در آن واحد سه صدای مختلف ولی هارمونیک را از نی و حنجره ی خود تولید نماید.دایره نوازی در شهربابک نیز بسیار منحصر به فرد است به طوریکه اغلب نوازنده دایره را بر روی زانوی خود گذاشته و با تکنیکهای متنوعی به دو طرف پوست و همچنین کمانه ضربه می زند.
خواننده و نوازنده ی دایره-شهربابک
نوازندگان نقاره و سورنا_شهر بابک
عنبرآباد:
عنبرآباد در جنوب شرق استان كرمان واقع شده است.كاوشهای باستانی در اين منطقه نظريات مربوط به اولين تمدنها را مورد ترديد قرار داده است، به طوری كه گفته می شود خاستگاه تمدن بشری آنگونه كه گمان می رفت در جنوب بين النهرين نيست، بلكه در جنوب شرقی ايران و در كناره های رود هليل بوده است. وجود تپه های باستانی كنار صندل كه در 12 كيلومتري شهر عنبرآباد واقع شده، مويد اين موضوع است. بيشتر مردم اين شهرستان فارسی زبان هستند ولی در نواحي مختلف به لهجه ها و گويش های گوناگون صحبت می نمايند. زبان دوم مردم عنبرآباد كه در مناطق گرمسير رايج است، نوعی زبان محلی است كه مخلوطی از زبانهای عربی، بلوچی و فارسي است. در روستاهايي از عنبرآباد نيز كه به استان سيستان و بلوچستان نزديك است، زبان بلوچی رايج است. اين شهرستان شامل بخش های مركزی، جبال بارز جنوبی و اسماعيلی است.
موسيقی اين شهرستان مشابه موسيقی جيرفت می باشد. نوازندگان زيادی در اين شهرستان زندگی می كنند. طايفه های داوری و داودی از مشهورترين هنرمندان موسيقي نواحی اين منطقه هستند.
سازهای محلی عنبرآباد شامل دهل (سردهل و جره ی بدنه فلزی)، سورنای نوع دوم، نی محلی،كفكو(سوتک اناری در منظقه ی جبال بارز)، نی انبان (نی مشکی) و بلبون می باشد. رقص های دست چاپ دوچاپ، سه چاپ، چوچاپ، چوبازی، سربازی و تار کلمپر در اين شهرستان رایج است.
قلعه گنج:
اين شهرستان در فاصله ی 400 كيلومتري مركز استان و در جنوبي ترين قسمت آن قرار دارد.اين شهرستان محل برخورد سه فرهنگ كرمان، هرمزگان وسيستان و بلوچستان است. سازهای رايج در قلعه گنج عبارتند از: چنگ، چنگ قطي، تمپك، دهل، جره ني، ني انبان و تمپو
رقص هاي رايج در قلعه گنج شامل: چوبازی، چوچاب، دست چاپ، دوچاپ، سه چاپ و رحمانی می باشند.
كرمان:
شهركرمان با آسمان صاف، شفاف و پر ستاره اش بر حاشيه ای بلند از كوير لوت قرار گرفته است. شهر كرمان از جنوب به ماهان و جوپار، از شمال به زنگي آباد و ارتفاعات بادامويه، از شرق به شهداد و از غرب به دشت رفسنجان محدود می باشد. اين شهرستان شامل 13 مركز شهری به نامهای باغين، جوپار، چترود، راين، زنگي آباد،شهداد، كاظم آباد، كرمان، ماهان، گلباف، محی آباد، اختيارآباد و اندوهجرد است.
تا چند دهه ی قبل موسيقی نواحی حضور چشمگيری در زندگی مردم شهرستان كرمان داشت ولی متاسفانه با ورود فرهنگ جديد شهر نشينی اين نوع موسيقی از جايگاه ويژه ی خود فاصله گرفت. با تمام اين اوصاف هنوز هم شاهد حضور موسيقی نواحی در شهرستان كرمان هستيم.سازهاي مورد استفاده در شهرستان كرمان عبارتند از: دايره و دپ، تاس،سنج، نی، تمبك محلی، سفيد مهره، نقاره و سوتك. لازم به ذكر است تاچند دهه ی پيش سازهاي سورنا ،دهل و كرنا نيز در شهرستان كرمان و حتي خود شهر كرمان نواخته می شد، كه در حال حاضر استفاده از اين سازها به فراموشی سپرده شده است. از ميان سازهای مورد استفاده، ساز دايره در بين بعضی از خانواده ها و كوليها رايج است.
دپ، تاس و نوعي سنج در بين دراويش نعمت اللهي (شاخه ی نور عليشاهی)، نقاره در شهداد و به ندرت در روستای دران، سفيد مهره در بعضي نقاط از جمله شهداد، اندوهجرد، گوديز و دران، تمبك محلی در بعضی از روستاها از جمله تكاب، نی محلی در اكثر نقاط شهرستان، و سوتك در قسمتهايی از جمله شهداد و گلباف رايج می باشد.
موسيقی مذهبی (شامل موسيقی تعزيه، چاووشی، سحری، مداحی، پا منبری، مرثيه، آيين های زرتشتيان و سرودهای دينی يهوديان)، در بيشتر نقاط شهرستان رايج است. موسيقی زور خانه وصوفيانه نيز در زورخانه ها و خانقاهها جاری است. موسيقی قاليبافخانه، لالايی، شاديانه، آوازها و ترانه های روايی و حماسی، ترانه های مناظره ای و سوگ آواها از ساير اقلام موسيقی نواحی، در شهرستان كرمان می باشد. وجود بزرگترين موزه ی ساز شناسی كشور، در شهر كرمان نيز به وجهه ی موسيقيايی استان كمك شايانی نموده است. لازم به ذكر است وجود اكثر سازهای نواحی مختلف كشور، در كنار ساير سازهای ايرانی و غير ايرانی، و همچنين عكس خانه ی موسيقی ايرانی و آرشيو صوتی، تصويری و نوشتاری موسيقی، گنجينه ای غنی و ارزشمند را در اختيار پژوهشگران و علاقمندان موسيقی كشور، گذارده است.
كوهبنان:
كوه بنان در شمال غربی و 165 كيلومتری كرمان و 90 كيلومتری مرز كرمان و يزد قرار دارد. اين شهرستان شامل بخشهای مركزی و طغرلجرد است. موسيقی نواح كوهبنان، بيشتر از همه به موسيقی شهرستان راور نزديك است. سازهای نی، دايره و تمبك در اين شهرستان رايج است. بعضي از مردم كوهبنان به دايره در اصطلاح محلی عربونه می گويند، كه شايد دليل اين امر نزديگی گويش و فرهنگ كوهبنان به استان يزد است. وجود عرفای بزرگی همچون شاه نعمت الله ولی كه بعضی از مورخين حتی محل تولد او و فرزندش را در شهر كوهبنان می دانند و همچنين وجود خانقاه تاريخی ابو سعيد ابو الخير و پرورش يافتن عرفای بزرگ ديگر در دامان اين شهر باعث ايجاد فضايی روحانی و سرشار از معنويت در كوهبنان گرديده است. تا چند سال پيش نوع خاصی از موسيقی به نام درويش خوانی در كوهبنان رايج بوده است، به اين ترتيب كه افرادی با لباس درويشی و كشكول و تبرزين به درب خانه ها مي رفتند و با خواندن اشعار عرفانی و مخصوصا قصيده هايی با مضامين پند آموز و عارفانه، به صورت آواز و با صدايی رسا و خوش می خوانده اند. مردم هم كمكها و نذورات خود مانند نان، گندم، آرد و... را در چنته يا كيسه به آنها می داده اند.
كهنوج:
شهرستان كهنوج يكی از پهناورترين شهرستانهای استان كرمان است، كه در 326 كيلومتری مركز استان واقع شده و از شمال به شهرستانهای جيرفت و عنبرآباد، از جنوب به استان هرمزگان، از شرق به استان سيستان و بلوچستان و از شرق به شهرستان منوجان متصل است. اين شهرستان شامل بخش های مركزی و فارياب است.
برخورد فرهنگهای استان كرمان با فرهنگهای بلوچی و هرمزگانی، نوع پيچيده و بسيار متنوع، از فرهنگ و آداب و رسوم را در اين شهرستان به وجود آورده است. به بيان ديگر می توان گفت كه در منطقه ی وسيعی از جنوب شرقی ايران كه حوزه های بشاگرد، بمپور، ايرانشهر، ميناب و كهنوج را شامل می شود (بخشهايی از سه استان نامبرده)، با نمونه اي انتزاعي در موسيقی برخورد مي كنيم كه به شكل انتزاعی در حافظه ی تاريخی و فرهنگی ساكنين اين منطقه ی وسيع، جای دارد.
سازهای رايج در شهرستان كهنوج عبارتند از: چنگ، چنگ قطی، سورنای نرلاس و سورنای بلند، دهل و جره ی بدنه فلزی و دهل و جره ی رايج در منوجان، نی محلی، نی مشكی(نی انبان)، تمپك، تمپو، بلبون و نی جفتو
رقص ها و آوازهای كهنوج دربرگيرنده ی آوازها و رقص هاو ساير آداب و رسوم مناطق مجاور است.مهمترين آواز رايج در كهنوج، آواز بيابانی است.
منوجان:
شهرستان در 430 كيلومتري جنوب غربی كرمان و در 80 كيلو متری جنوب كهنوج واقع شده است.منوجان شامل بخش های مركزی و آسمينون است.
موسيقی منوجان بيشتر از همه تحت تاثير موسيقی استان كرمان و موسيقی استان هرمزگان است و تاثيرات كمتري از موسيقی بلوچی داشته است. سازهای رايج در منوجان عبارتند از: چنگ، چنگ قطی، يروتی، دهل و جره ی نوع آخر، سورنای بلند، نی جفتو، نی انبان، تمپك و تمپو
آوازهای اين منطقه، بيشتر در مقام راست كه از مقامهای كهن ايران زمين است، اجرا می شود.