هزارک - خراسان‌جنوبی سرزمین سنت‌های شیرین و زیبایی است که بسیاری از این سنت‌ها ریشه در ایمان، مردم داری و روح ایثارگری و همدلی مردمان این سرزمین دارد.
ماه رمضان نیز از این قاعده مستثنی نیست و اگر پای صحبت ریش سپیدان این استان بنشینیم، خواهیم شنید که در گذشته‌های دور چه سنت‌های نیکی در این ماه مبارک در جنوب خراسان یا خراسان‌جنوبی فعلی انجام می‌شده است.
از شوخوانی و رمضان خوانی تا بیدار کردن همسایگان و آشنایان برای سحری ماه مبارک تا افطارهای ساده و گلریزان های پرخیر و برکت همه و همه از آداب و رسومی است که در بین مردمان خراسان جنوبی رواج داشته است.
اذان‌هایی که بر جان می‌نشست
غلامرضا بهمن‌زاده از شهروندان خراسان‌جنوبی که ۷۲ سال سن دارد، اظهار کرد: رمضان‌های سال گذشته حال و هوای خاصی داشت و همه چیز از سحر و افطار رنگ و بوی معنویت به خود گرفته بود.
وی اظهار کرد: آن زمان اذان سحرگاهان و افطار را افراد بر پشت بام‌ها و زنده می‌گفتند که بر جان‌ها می‌نشست ولی امروز اذان از طریق نوار و به صورت ضبط شده پخش می‌شود که حال و هوای گذشته را ندارد.
بهمن زاده با اشاره به اینکه سنت شب خوانی و به اصطلاح محلی شوخوانی در ماه رمضان رواج داشت، بیان‌کرد: در این سنت مردم در پشت بام‌ها اشعاری و یا مناجات‌هایی را با صدای بلند می‌خواندند تا مردم برای سحر بیدار شوند و از فیض این ساعات پربرکت بهره گیرند.
این شهروند خراسان جنوبی یادآور شد: آن زمان مهمانی‌های افطار ساده و صمیمی بود و شاید با یک نان و پنیر و خرمای ساده در کنار هم مهمان سفره ماه مبارک رمضان می‌شدند.
بانو بیدختی از دیگر شهروندان خراسان‌جنوبی که او نیز روزهای سالمندی خود را سپری می‌کند به یاد رمضان‌های دوران جوانی و کودکی لبخندی بر لبش نقش می‌بندد و در گفت و گو با مهر بیان‌کرد: آن زمان ماه رمضان جنب و جوش دیگری داشت.
پخت نان روغنی و ذبح گوسفند در روستاها
وی گفت: در روستاها زنان نان نازک روغنی برای افطار می‌پختند و گاهی نیز گوسفندی برای مصرف در این ماه مبارک ذبح کرده و دیگران را نیز برای افطاری دعوت می‌کردند.
این بانوی سالمند خراسان جنوبی اظهار کرد: هنوز صدای مناجات خوانی‌هایی که افراد پشت بام‌های خانه‌ها برای بیدار کردن دیگران جهت سحر ماه مبارک می‌خواندند در خاطرم هست و چقدر مردم با هم صمیمی بودن که بدون تکلف درب خانه‌های یکدیگر را در نیمه شب برای سحری می‌زدند.
این شهروند خراسان جنوبی یادآور شد: یکی از سنت‌ها مراسم بیست و هفتم ماه رمضان بود و در این مراسم زن‌ها صورت خودشان را می‌پوشاندند و با سینی و ملاقه‌ای به در خانه‌ها می‌رفتند و با ملاقه در خانه‌ها را می‌زدند تا صاحب‌خانه مقداری پول به او بدهد.
وی افزود: آن‌ها باور داشتند این پول خیروبرکت دارد پس با این پول پارچه‌ای می‌خریدند و با پوشیدن آن خودشان را در برابر بلاها مصون می‌کردند.
پخت نان قبل از شروع ماه رمضان
احمد برآبادی، مسئول حوزه پژوهش میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی در این زمینه گفت: بر اساس یک سنت دیرین در گذشته قبل از شروع ماه مبارک رمضان مردم خراسان جنوبی کارهای ضروری چون پخت نان و تهیه آذوقه را انجام می‌دادند.
وی با اشاره به اینکه مردم حتی سفرهای ضروری خود را قبل از ماه مبارک انجام می‌دادند تا در روزهای روزه داری مجبور به سفر نباشند، اظهار کرد: در آخرین روز ماه شعبان نیز بسیاری از مردم به مناطق مرتفع می‌رفتند تا هلال ماه را رؤیت کنند و شعر «ماه را ببین و روزه بدار» را زمزمه می‌کردند.
اتمام کار بیرون قبل از گرمای هوا
مسئول حوزه پژوهش میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی بیان‌کرد: مردم در خراسان‌جنوبی و به ویژه در روستاهای این منطقه بلافاصله بعد از سحری کار خود را شروع می‌کردند تا قبل از گرمای هوا آن را به اتمام برسانند و روزه داری را با شرایط بهتر و سهل‌تری به اتمام برسانند.
برآبادی با بیان اینکه در گذشته بیدار کردن همسایگان و دوستان برای سحر نیز رسم بوده است، ادامه‌داد: برای بیدار کردن دیگران در سحرهای ماه مبارک رمضان یا درب خانه همسایگان را می‌زدند و یا در پشت بام‌ها بر طبل می‌کوبیدند.
سنت شوخوانی و رمضان خوانی
وی با اشاره به اینکه سنت طبل زنی در شهرستان طبس نیز برگرفته از همین رسم دیرین در خراسان جنوبی است، افزود: گاهی نیز فردی خوش صدا در پشت بام اشعاری به نام شو خوانی را می‌خوانده تا به این وسیله مردم برای سحر بیدار شوند.
مسئول حوزه پژوهش میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی گفت: طبل زنی در سه مرحله انجام می‌شده است که مرحله اول برای بیدار کردن افراد، مرحله دوم برای خوردن سحری و مرحله سوم نزدیک اذان صبح صورت می‌گرفته است.
برآبادی اظهار کرد: در این رسم دیرین نوجوانان درب خانه‌ای را در شب‌های ماه مبارک رمضان می‌زدند و اشعاری در نوید آمدن ماه رمضان، مدح ائمه (ع) و … می‌خواندند و از صاحب خانه هدیه‌ای، شیرینی و … دریافت می‌کردند.
گلریزان سنتی ریشه دار در گذشته
مسئول حوزه پژوهش میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی گفت: مردم از گذشته‌های دور ماه رمضان را فرصتی برای دستگیری از نیازمندان و محرومان می‌دانستند که این خصلت خوشبختانه تا به امروز ادامه دارد.
برآبادی گفت: سنت گلریزان که امروزه نیز در بسیاری از هیئت‌های مذهبی، مکان‌های ورزشی و توسط ورزشکاران و خیریه‌ها در ماه رمضان انجام می‌شود، ریشه در گذشته دارد.
وی اظهار کرد: در سال‌های دور در ماه مبارک رمضان بعد از افطار و بعد از انجام ورزش باستانی گلریزان برای کمک به نیازمندان انجام می‌شدند و البته گاهی در طول سال بنا به درخواست یک نیازمند نیز این اتفاق نیک صورت می‌گرفت.
مسئول حوزه پژوهش میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی در مورد سنت‌های تغذیه‌ای مردم خراسان‌جنوبی یادآور شد: مردم سعی می‌کردند که در افطار غذاهای سبک چون آش و شله زرد و غذاهای لبنی درست کنند و غذاهای گوشتی بیشتر مربوط به وعده سحر بود.
هر چند گذشت زمان تغییراتی در سنت‌ها و آداب و رسوم می‌دهد که گاه چاره‌ای از پذیرش این تغییرات نیست ولی چه زیباست که روح سنت‌های کهن و دیرین را که همان حفظ معنویت و صمیمیت و گره گشایی از کار یکدیگر است را حفظ کنیم.
منبع: مهر