حرفه ی اصلی نوروزخوانان

شماری از نوروزخوانان نیز از مردم عادی بودند و در ایام معمول به کارهای روزمره، اعم از دام پروری، باغ داری و کشاورزی اشتغال داشتند. هر نوروزخوان لزوما صدایی خوش، قریحه ای سرشار و حافظه ای قوی و شمار معتنابهی از اشعار را نیز از برداشت. علاوه بر این، رونق کار نوروزخوان تا حدود زیادی به میزان تسلط او به بداهه خوانی و بداهه سرایی مرتبط بود.

پی خوان (پیوری کر) یا کیسه دار

کیسه دار در مراسم نوروزخوانی بیشتر در نقش یک کارگر ظاهر می شد؛ کارگری که از اندکی ذوق و هنر نیز بهره داشت و از ته صدایی برخوردار بود. برخلاف نوروزخوان یا سرخوان که حافظه ی سیال، ذهن سرشار از شعر و قصه و آگاهی نسبتا جامع از سیره ی پیامبران و امامان و برخی رویدادهای تاریخی داشت.

کیسه دار بیشتر از میان کسانی انتخاب می شد که بنیه ی قوی داشت تا بتواند اجناس اهدایی را به خوبی حمل کند. در برخی نقاط ، که پی خوان وظیفه ی همراهی نوروزخوان را در جملاتی طولانی و بخشی از اشعار ثابت بر عهده داشت، داشتن صدای خوش برای پی خوان لازم بود.

جنسیت نوروزخوان

نوروزخوانی موضوعی کاملا مردانه است، زیرا نحوه ی اجرای آن در مجامع رسمی، با توجه به نهی دینی شنیدن آواز زنان، هرگونه تصور اجرای زنانه ی این مراسم را در مقاطع مختلف تاریخی منتفی می سازد. علاوه بر این، سفر به نواحی دوردست و در نتیجه دور ماندن از خانواده و عبور از و راه های صعب العبور، عملا زمینه ی حضور زنان را در اجرایاین مراسم ناممکن می ساخت.

سن نوروزخوان

سن نوروزخوان اصلی معمولا بیشتر از پی خوان بود اما این امر مسئله ای تعیین کننده نبود. گاه کیسه دار و پی خوان سن بیشتری نسبت به نوروزخوان اصلی داشت. در هر صورت، نوروزخوان نمی بایست به کهولت رسیده باشد؛ زیرا در این صورت قادر به سفرهای طولانی و کار سخت نوروزخوانی نبود.

نوروزخوانان لباس مخصوصی نداشتند و معمولا پوشاک آنها با لباس مردم بومی همانند بود. پاپوش بومی شامل کال چرم با پا پیچی پشمین موسوم به پاتوه و شلواری پشمی به نام پشلوار یا پشم شلوار و پیراهنی بدون یقه و جلیقه ای موسوم به جلزقه با کلاه نمدی یا لم کلاه و شال کمری مجموعه ی پوشاک نوروزخوانان را تشکیل می داد، یعنی پوشاکی که همه ی ساکنان البرز شمالی و مناطق کوهستانی از آن استفاده می کردند. نوروزخوانان غالبا چوب دست دوداندود و یک فانوس نیز به همراه داشتند. برخی نوروزخوانان که منتسب به سادات بودند، دستار سبزی بر سر می نهادند و شال سبزرنگی را نیز به گردن می آویختند. برخی نوروزخوانان غیرسادات نیز برخی از شال و دستار سفید رنگ استفاده می کردند.

منبع: کتاب دانشنامه ی تبرستان و مازندران

نويسنده: جهانگیر نصری اشرفی