نوروزخوانی از معدود آیین های موسیقایی و خنیایی کهن در این مناطق به شمار می آید. اشکال قدیم تر این آیین، از نظر شکل و ساختار آوازی، مبتنی بر بداهه خوانی و از برخوانی اشعار بوده و مضمون آغازین آن با ستایش پروردگار، امامان، اولیا و مدح شاهان وملوک و توصیف بهار و جلوه های آن همراه بوده است.

در نوروزخوانی ستایش و تکریم صاحبان منازل و حرفه ها، برای اخذ صله و انعام، بخش پایانی مضامین اشعار را تشکیل می داد. نوروزخوانان این منطقه، با آمدن اسلام و پذیرفته شدن این دین نزد ایرانیان، برای بقا و تداوم این آیین نوروزی، مضامین آن را با برخی روایات و احادیث دین اسلام، به ویژه روایات مذهب شیعه آمیختند و بدین ترتیب، آن را با اعتقادات و باورهای نویافته ی ساکنان نجد ایران و برخی نواحی هم جوار، همسو و هماهنگ کردند.

نوروزخوانان در بخش روایی کار خود، روایت کامل یا خلاصه ای از داستان ها را بازگو می کردند و از این طریق به اشاعه ی نمونه های منحصر به فرد از نقل های ملی، بومی و تلفیقی می پرداختند. پس از این بخش، مرحله ی تعریف و تمجید از صاحبان خانه و افراد تحت تکفل آنان آغاز می شد. پی خوان، پیش از حضور در هرخانه، با زیرکی خاصی اطلاعات و اخبار گوناگون را از همسایگان کسب می کرد و در اختیار نوروزخوان (سرخوان) قرار می داد.

این اطلاعات مسائلی همچون نام اعضای هر خانواده، آگاهی از موقعیت اقتصادی، افراد بیمار، افراد دم بخت و گاهی سفرهای زیارتی و سیاحتی آنان را شامل می شد. میزان دریافت اطلاعات و ابعاد آگاهی های کسب شده ارتباط مستقیمی با هوش و حافظه ی نوروزخوان ها داشت و بر درآمدهای آنان و میزان انعام دریافتی، تأثیر بسزایی میگذاشت؛ به طوری که گاه صاحبان خانه از میزان آگاهی نوروزخوان ها نسبت به مسائل خانوادگی خود دچار شگفتی می شدند و تصور می کردند اطلاعات نوروزخوان نتیجه ی آگاهی او از اسرار ضمیر و قدرت پیشگویی های او است. بازگفت آرزوها و آمال افراد خانواده از سوی نوروزخوان و آرزوی سعادت و نیکبختی برای آنها، که با زبانی شیوا و شیرین بیان می شد، در ترغیب صاحبان منازل برای پرداخت انعام بیشتر، تأثیر فراوانی داشت.

از اوایل دهه ی ۱۳۵۰ش، این مراسم و موسیقی مربوط به آن، رو به فراموشی گذاشت و در حال حاضر (۱۳۹۵ش)، اجرای چنین مراسمی، براساس سنت های قدیم نوروزی، استثنایی و بسیار نادر است.

منبع: کتاب دانشنامه ی تبرستان و مازندران

نويسنده: جهانگیر نصری اشرفی