هزارک - انسان های اولیه که با توجه به عدم امکانات کافی و پیشرفته مجبور بودند زمان زیادی را صرف تهیه مایحتاج زندگی خود چه از طریق کشاورزی و چه از طریق شکار بکنند، به ناچار مجبور بودند در این تعامل با طبیعت راهکارهای نوین و لذت بخش را بکار گیرند. اختراع لوازم شکار یا هو هو کردن ها برای فرار حیوانات راهکارهای نوین و یا خواندن آواز در مزارع، راهکار لذت بخش آن ها برای سپری کردن زمان بود. در این میان کشاورزان که زمان زیادی صرف کشاورزی می کردند و در سکوت پیرامون دشت ها و مزارع ساعات زیادی را سپری می کردند، در این بستر، آوازهایی را می خواندند. خصوصیات اقلیمی و جغرافیایی، وقایع تاریخی، اعتقادات و... مردم در این آوازها نمود داشته است. این نمود همان است که امروزه ما بخشی از آن را آواز یا موسیقی محلی یا فولکلور می خوانیم. خصوصیات اقلیمی ایران و تنوع فرهنگ های موجود در آن گسترهی وسیع و متنوعی را در موسیقی بوجود آورده است. فولکلور ایرانی آئینه تمام نمای اندیشه و فرهنگ و آداب و رسوم مردم ایران است. از آنجا که در ایران اقوام مختلف در اقلیم های گوناگون ساکن اند لذا از نظر فرهنگی و قومی تفاوت های بسیاری با یکدیگر دارند بنابراین موسیقی فولکلوریک ایران دارای خصوصیات بسیار متنوع از نظر طرز بیان و لحن موسیقی است. موسیقی آذربایجانی، گیلانی، خراسانی، بختیاری، کردی، شیرازی و بلوچی..... نه تنها در ملودی ها که در گویش ها نیز با یکدیگر متفاوتند، ترانه هایی بسیار متفاوت و غنی که سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر رسیده است و سعی در انتقال احساسات و عواطف و اندیشه ها و تاریخ مردم آن دیار به نسل جدید دارد،
آیین جشن های محصول درایران به طور کلی دودسته کلی زیر قابل تقسیم است :
الف) ترانه های هنگام کشاورزی و کار که به صورت انفرادی بدون همراهی ساز اجرا می شود.
ب) آیین های جشن محصول که به صورت گروهی وبا همراهی ساز اجرا می شود.
الف ) آواز هنگام کشاورزی (کاشت، داشت و برداشت)
کشاورز با طبیعت، زمین و گیاه ارتباط مستقیم و بیواسطه ای دارد. کشاورزان همانند چوپانان شروع خواندن آواز میکردند. اما چون دستشان درگیر مراحل کاشت، داشت و برداشت بود عملا امکان استفاده از دست ها برای نواختن موسیقی امکان پذیر نبود. از طرفی کشاورزان به دنبال یافتن راهی برای فرار از سکوت طبیعی موجود بودند. آواز و ریتم موسیقایی آن گویی نُتی بود که مثلا ًهنگام نشای برنج فرو کردن نشاء داخل گل و زمین را راهبری می کرد. ریتم موجود در آوازها همزمان با کوبش نشاءها همزمان بود. گویی کشاورزان نوازندگان گروه موسیقی ای هستند که خود را خواننده آواز همراه و هماهنگ می کنند. این ریتم و کوبش مانند شعر و موسیقی حماسی که لشگری را به وجد می آورد، این تاثیر را در کشاورز نیز بوجود می آورد و سرعت و راندمان کار را بالا می برد. شعرهایی که در هنگام کشاورزی خوانده می شد اکثرا بازنمود زندگی پیرامون کشاورزان بود. از اشعار مذهبی گرفته امام حسِنِ تولد تا آمدن بهار، روزی حلال، و اینکه موقع کار چه باید بکنند. در این میان اشعار عاشقانه نیز جایگاه خاصی دارند .
با رسیدن بهار زنان شالیکار با قامتی خمیده در مزارع پر آب و گل برنج نغمه لیلی ماری را سر می دهند تا خستگی کار طاقت فرسا بر روی هکتارها شالیزار برنج و گاهاً مزارع چای را احساس نکنند.
ب) آیین های جشن محصول
جشن ها، آيين ها و رسم هاي مختلف از سپيده دم تاريخ تا به امروز يكي از قوی ترين حافظه هاي هستند كه توانسته اند هويت انسان را از ورطه فراموش رهاي بخشند، اگرچه بن مايه ها اصل و بنياد بيشتر آن ها ريشه در اقتصاد، معيشت و كار دارند اما نوع اقليم، فرهنگ، قوميت و... نيز در شكل گيری آن ها دخيل هستند.
جشن آیینی خَرمَن مراسمی سنتی، کهن و ماندگار در شمال ایران است که در دل آئین‌های فراوان، از دوره ی قاجار تاکنون برگزار می‌شده است. این جشن در پایان فصل زراعی پس از یک دوره کاشت، داشت و برداشت محصول، گندم و شالی به جهت رفع خستگی ناشی از کار طاقت‌فرسای کشاورزی که در فصول بهار و تابستان در شالیزارها صورت گرفته با نزدیک شدن به فصل پائیز به صورت گروهی و دسته جمعی در استان های مازندران، گیلان و گلستان با شور و نشاط بسیار برگزار می شود. این سنت قدیمی، دینی و مذهبی به پاس و شکرگزاری کشاورزان و شالیکاران از خداوند به سبب جمع‌آوری شالی پربار، افزایش برکت و رزق و روزی حلال و صرف آن در راه خیر و آبادانی بوده که درگاه شمار این منطقه از ایران نیز به ثبت رسیده است. این جشن نمادی از قدرشناسی، دوستی و همکاری مردم و وسیله ای جهت حفظ و احیای سنت‌های دیرینه و فرهنگ بومی است.
در جشن آيينی خرمن به اجرای نمادین مراسم برداشت محصول و خرمن کوبی با ابزار و ادوات کشاورزی سنتی پرداخته می‌شود. افراد و شالیکاران با پوشش و لباس‌های محلی در کنار خرمن کوبی، به خواندن آواهای محلی با موسیقی مرتبط با جشن پرداخته و به اجرای برنامه های آیینی چون سرنانوازی، شکرگزاری و نیایش، رقص خرمن، طبخ آش و غذاهای محلی به عنوان تبرك و دور بودن از بلايا، برگزاری ورزش‌ها و بازی های بومی محلی، برگزاری نمایشگاه صنایع دستی و نماز شکرانه و برنامه های شاد و مفرح دیگر می پردازند.
عکس از سایت ایران هتل
یکی از مهمترین آیین های جشن خرمن درمیان اقوام ایران در خراسان رواج دارد. آفر است. بازی (رقص) آفر به دو صورت آفر کشاورزی و آفر قالیبافی اجرا می شود آفَر، که در اصطلاح محلی به آن «آفَر»، «اَپَر»، « لَپَر»، «هَپَر» نیز می‌گویند از مصدر آفریدن و به‌وجود آوردن است. عده‌ای به آن «هزاره بازی» نیز می‌گویند، آفر رقصی دسته جمعی است که فقط مخصوص مردان است و به دو طریق اجرا می‌شود، یک نوع آن که به «آفر کشاورزی» مشهور است و کشت گندم از ابتدا تا جمع‌آوری محصول و پختن نان، شکر گذاری و شادی برای برداشت یک محصول خوب را نشان می‌دهد و ضمنا اگر ریتم یا آهنگ سریع اجرا شود به آن «آفر بالا پرده» و اگر ریتم آن کُند باشد به آن «آفر پایین پرده» می‌گویند. مدت زمان لازم برای اجرای آفر 15 الی 20 دقیقه است. آفر کشاورزی: دارای هجده حرکت اصلی و سمبلیک و 8 حرکت جنبی می‌باشد. ابتدا سالار کشت‌مندان، کسی که از دیگر کشاورزان مرتبه و تجربه بیشتری دارد وسرپرست چند دهقان است، به همراه 6 تا 12 دهقان که هر یک وظیفه‌ای خاص در امر کاشت، داشت و برداشت محصول برعهده دارند، به انتخاب بهترین زمین می‌پردازد، مكان‌های برگزاری رقص آفَر، مزارع گندم، كنار خرمن گندم، و ميدان‌گاهی كه محل تلاقی كوچه‌های متعدد باشد.
عکس از سایت ایران هتل
درو کردن شالی توسط زنان و مردان، جمع کردن شالی که در اصطلاح محلی به آن کوفا می گویند و مرحله خرمن کوبی که قبل از جشن خرمن برگزار می‌شود و در آن کشاورزان شالی های برنج را در محلی به نام «جینگا‌سر» بر روی زمین ریخته و با اسب با استفاده از ابزاری به نام لیفا و فیه بر روی آن ها می‌تاختند تا برنج‌ها از کاه جدا شود. دانه هایی که از کاه جدا شده بود را در مسیر باد قرار داده تا در اثر وزش باد، کاه ها از دانه های شالی که سنگین تر بودند جدا و بدین ترتیب به برنج تبدیل شود. در پایان نیز میزان شالی کسب شده از سال زراعی را اندازه گیری می کردند.
و یا جشن های هامین و همت ایین برداشت محصول در سیستان و بلوچستان، چاووش خرمن؛ آیین ویزه باد دادن خرمن در استان مرکزی؛ باد خواهی آیین ویژه تقاضای باد در استان های یزد و کرمان و......
عکس از خبرگزاری صدا و سیما
منبع: هزارک
نوشته ای از: طاهره جابری