هزارک - مختوم قلی فراغی – بخش اول؛ حضرت علی
امام علي (ع) و اهل بيت آن حضرت، در نزد قوم تركمن با عشق، ارادت و اخلاص همراه است. از ديدگاه اهل سنت تركمن امام علي (ع)، به‌عنوان خليفه چهارم اسلام و داماد مكرم رسول الله (ص) است كه همواره از طفوليت تا مرگ در كنار پيامبر بوده و با دشمنان اسلام جنگيده و براي گسترش دين مبين اسلام از هيچ كوششي دريغ نكرده است. آن حضرت به عنوان همسر وفادار فاطمه زهرا (س) و پدر گرانقدر امام حسن و امام حسين و جد ائمه اطهار (س)، در ميان اهل سنت تركمن از جايگاه و اعتبار خاصي برخوردار است. به عبارت ديگر علي (ع) به عنوان يك شخصيت ديني و معنوي در قلب مردم تركمن جاي دارد، زيرا تركمن‌ها خوب مي‌دانند كه آن حضرت به عنوان يار راستين رسول الله، براي رهايي بشريت از جهالت و ظلم و ستم، تلاش بي‌وقفه نموده است. بدين لحاظ حضرت علي و اهل بيت (س) در فرهنگ عاميانه و باورهاي سنتي قوم تركمن از جايگاه ويژه‌اي برخوردار هستند. براي مثال شخصيت مولي علي در اشعار شاعران كلاسيك تركمن، مثل مختوم قلي فراغي و در ادبيات مكتوب و حماسه‌اي، مثل يوسف و احمد مي‌توان مشاهده كرد. همچنين حضور علي (ع) در كتاب‌هاي مذهبي مثل «باباروشن» و «زين العرب»، «امام حسين» با نام: «پيرم شاه مردان»، «علي بابام»، «حيدر»، «شاه حيدر»، «شاه مردان»، «شاه دلدل سوار»، «پيرم علي»، «سرورم شاه مردان»، و.. به كرات مشاهده مي‌كنيم. اين نوشته‌ها و اشعار شاعران در حال حاضر جزء ميراث فرهنگي و معنوي قوم تركمن محسوب مي‌شوند و از افتخارات ادبيات و فرهنگ اين قوم است.
مختوم قلي ثناگوي امام علي و اهل بيت( س)
مختوم قلي، به‌عنوان يك مؤمن واقعي، ارادت خاصي به پيامبر اعظم (ص)، امامان و اهل بيت (س) داشته است. اين موضوع در برخي از اشعار شاعر به‌وضوح نمايان است. شاعر در اشعار خود از شأن و منزلت رسول الله و امامان، بعنوان اولادان رسول اله (ص) به نيكي ياد مي‌كند و بدين ترتيب علاقه و دلبستگي خود را نسبت به پيامبران اكرم حضرت محمد مصطفي (ص) و خاندان عصمت و طهارت نشان مي‌دهد.
مختوم قلي در اين باره، در اشعار خود بارها و بارها از حضرت علي (ع) بعنوان (شاه مرادان) ياد مي‌كند و رشادت ها و دلاوري هاي اورا ستايش مي‌كند، كه اين مسئله در شعر (يراتدي) به معني خلق كرد، نمايان است.
- محمد ني سرايلاب جهانه
- ديدي پيغمبر دور، آخر زمانه
- جبرائيل وحي اينداريب روانه
- كافر لاره شاه مردان يراتدي
ترجمه :
- محمد (ص) را سرور جهان كرد
- گفت كه اين آخرين پيامبر زمان است
- از جبرائيل وحي فرستاد
- براي كافران شاه مردان را خلق كرد
شاعر در شعر (ديديلر) گفتند- حضرت علي را در خواب مي بيند و از ديدن جمال آن حضرت بسيار خوشحال مي شود.
- ياتيرديم غفلتده گليب ارنلر
- تورغيل ها يرينگدان اويان ديديلر
- گوزيم آچيب گورديم جمله جهاني
- شو دوران ده، شاه مردان ديديلر
ترجمه :
- در خواب غفلت بودم كه اوليا آمدند
- گفتند، برخيز زجا، بيدار شو
- چشم به جهان هستي گشودم
- گفتند آن يكي شاه مردان علي است
در ادامه همان شعر مختوم قلي مي‌گويد كه حضرت علي (ع) جام «مي» را بدست او مي‌دهد و از شاعر مي‌خواهد كه بنوشد، آنگاه شاعر جام مي را مي‌گيرد و مي‌نوشد. مي‌گويند بعد از نوشيدن اين جام، زبان شاعر شعر سرودن را آغاز كرده است :
- ارنلر جمع بولوب بازار اتديلر
- منافق لر توروب حذر اتديلر
- علي بابا توريب نظر اتديلر
- بركاسه مي بريب ايچگين ديديلر
ترجمه :
- اوليا جمع شدند ، شور كردند
- منافقان از اينكار حذر كردند
- علي بابا برخاست و برمن نظركرد
- جام «مي» بدستم داد وگفت كه بنوشم
مختوم قلي وقتي كه ملاحظه مي‌كند مردم صحرا از ستم و تجاوزات حكام محلي و سلاطين به ستوه آمده و در بدر و آواره شده‌اند، خطاب به مردان قبيله و جوانان مي‌گويد كه برا ي رهايي از دست اين خانه براندازان و دشمنان دين و ديانت، به ائمه اطهار (س)، كه جلودار آنان شاه مردان علي (ع) است، اقتدا كنند و از آنان التماس دعا داشته باشند. او عقيده دارد كه امامان، اين اولادان معصوم پيامبر خدا، آنان را در پناه خود خواهد گرفت.
اين تاكيد شاعر در شعر ( سزينگدور ) چنين آمده است:
- ارنلر يار بولوب باشينگزا دلدارلر
- حضر الياس ركابنگز يلدارلر
- اون بير امام قولنگزدان قولدارلر
- جلو نگزده امام علي سيز ينگدور
ترجمه :
- اوليا يار و همدم تو خواهند بود
- حضر و الياس جلودار ركابتان خواهند بود
- يازده امام پشتيبان تو خواهند بود
- كه جلو دار آنان حضرت علي خواهد بود
مختوم قلي در چند شعر خود به ذوالفقار و شمشير حضرت علي (ع) اشاره مي‌كند و شمشير علي را راهگشاي دين مبين اسلام مي‌داند و اعتقاد دارد كه اگر شمشير علي از غلاف خود كشيده شود، هر مشكلي در هر زمان و هر لحظه آسان خواهد شد. او از آنجائيكه شمشير علي در جنگهاي صدر اسلام، هميشه كارساز و مشكل گشا بوده، مي‌گويند: كنون رادمردان شمشير علي را از غلاف بيروي بكشند و با اين اراده به دشمن هجوم ببرند. در اين باره شاعر در شعر (گوريلسين ايندي) حق مطلب را چنين ادا مي‌كند:
- گوز بيلان گوردينگز كوپلار گدا دور
- نيچه لر آزاشدي ، نيچه فدا دور
- اي يرانلر قوّت برجگ خدادور
- علي ذوالفقاري سيريلسين ايندي
ترجمه :
- با چشم خود ديديد كه اغلب مردم گدا صفت اند
- برخي راه گم كرده و برخي فداكار گشته اند
- اي مردم، بدانيد كه تنها قوّت دهنده خداست
- حال شمشير علي از غلاف كشيده شود
شاعر در شعر (ساز بيلان صحبتي) بار ديگر به اهميت شمشير حضرت علي (ع) اشاره دارد و مي‌گويد كه اين شمشير، شمشير علي نيست، بلكه شمشير دين است:
- شير حيدر دين‌نگ قاپوسين آچدي
- بلال اذان آيتدي كافرلار قاچدي
- ابوبكر عمر عثمان اورشدي
- علي دين قليجين چالانده بار دور
ترجمه :
- شير حيدر دروازه دين را گشود
- بلال با اذان گفتن خود كافران را فراري داد
- ابوبكر، عمر و عثمان در راه دين جنگيدند
- علي شمشير دين را از نيام بركشيد
مختوم قلي در وصف صفات نيكو و سجاياي اخلاق حضرت علي (ع) شعر (عليدور) را مي‌سرايد. شاعر در اين شعر از رادمردي و شجاعت آن حضرت و نيز از خدمات ارزنده آن حضرت در راه گسترش و توسعه دين اسلام و مبارزاتي كه آن حضرت با كفر و الحاد داشته است، ياد مي‌كند.
- مختوم قلي آيدار تنده بوجانينگ
- يولنده نثار اد شاهي مردانينگ
- ال اوزاديب چار گوشه دنيانينگ
- محمد دينينه سالغان عليه دور
ترجمه :
- مختوم قلي گويد جان تنت را
- در راه شاه مردان علي نثار كن
- او دست گشود سوي چهار گوشه عالم
- راه دين محمد را علي هموار كرد
نوشته ای از: موسي جرجانی