مشهورترين اين «رُها» عبارتند از:
خيلون يا مردم خوانی، سرآسيابی و قربونی، حنابندون، سرتراش، سَرِاُ، در حمومی، اجاق بوس، بيرقی، آوادون، پاتختی، حجله رَوون و حجله كِشون، دسمال بازی (دستمال گردون)، سه پا و دست به كمر، چوبازی (چوچاب) و تركه بازی، شكرپاره كنی، هلوهالو، چاردار و زيركی
اين رُها بيشتر با ساز سورنا نواخته می شود. تقريباً در تمام نواحی استان كرمان سورنا حضور پررنگ‌تری را نسبت به ساير سازها دارد،‌ برای همين به سورنا در اصطلاح محل «ساز» و به نوازنده آن «سازی» گفته می شود. سازهای ديگری كه در اجرای مقام‌های شاديانه استفاده می شوند، عبارتند از: كرنا،دايره ، دُرَك، تمبك محلي، جاريگ، چو غرو، كوزك، جوره، نقاره، نی مشكی، تمپو، چنگ (قيچك محلي) و چنگ قطی

مشهورترین رقص های مناطق مختلف کرمان

-    دسمال بازی (دستمال گردونی ، دسمال پرونی، شیه لی)
-    کلاچیتک
-    انواع چاپ و ناچ شامل:
-    راست چاپ
-    دست چاپ
-    یک چاپ
-    سه چاپ
-    چوچاپ
-    کلمپر(kalampor)
-    تا لنگ ) (ta leng
-    نندوکی
-    کابلی
-    سربازی
-    دست به کمر و سه پا
-    یه رو
-    چوبازي
-    تركه بازي
-    رقص کشتی
-    رقص دهل(دهل چرخون)
-    رقص قالی
-    رقص استکان
-    سرکنگی
-    کـَجَک
-    مجسمه
-    پا آتشی
-    رقص خروس
-    پاناقاره ای

دسمال گردون (دسمال بازی، دسمال پرونی، شیه لی):
مهمترين رقصی كه خانم ها در استان كرمان انجام می دهند، دسمال گردون است. زنان و دختران دستمال‌های رنگی و در مناطقی مانند بم، دستمال‌های سياهی را در دست می چرخانند و به همراه صدای ساز به رقص می پردازند. در قسمتهائی از استان، مردان دسمال بازی را انجام می دهند. معمولا ریتم ملودی ها در دسمال بازی با ریتم آهسته شروع و به مرور تند می شود. در امیرآباد سیرجان به قسمت کند، سه پا و به قسمت تند یک رویه گفته می شود. معمولا دسمال بازی با دو بیتی خاتمه می یابد و به آن گوبازی یا دسمال گردی می گویند. در برخی از نواحی استان هم به رقص دستمال، چپی ارگل (cepi argol) و در قسمت هایی شيه لی گفته می شود.
شیه لی رقصی است در جنوب کرمان که وقتی داماد حرکت می کند زن ها دور او دستمال می چرخانند و هلهله می کنند.

ُکلاچیتک:
کُلا + چیتک: در فرهنگ موسیقی کرمان این اصطلاح مربوط به قسمتی از رقص دستمال گردون است که توسط زنان و بیشتر در مراسم عروسی اجرا می شود. مرحله ی کُلاچیتک از پر شتاب ترین و پر هیجان ترین بخش های این رقص زنانه محسوب شده و زنان رقصنده با آغاز این بخش از رقص در حقیقت آن را به پایان می رسانند.

          دسمال بازی - نرماشیر

دسمال بازی _ امیرآباد شول سیرجان

چاپ و ناچ:
به طور کلی در مناطق شرق و جنوب شرق کرمان، به رقص « چاپ » و « ناچ » گفته می شود. ریتم آهنگ ها در ابتدا کند ، و در ادامه تند می شود. رقص ها در دایره ی بسته و دایره ی باز و به صورت دسته جمعی انجام می شود. رقصنده ها هیچ تماس بدنی با هم ندارند. خم و راست شدن از کمر و تنوع حرکات دست و پا از ویژگی های دیگر این رقص هاست.

رقص ها به دو صورتند:
1-رقص های دوری و زنجیره ای: رقص های دوری در دایره ی بسته انجام می شوند و سر چوپی مشخصی ندارند. نوازندگان در میان حلقه ی رقص به دور رقصندگان (چاپ کنندگان) یا دور خود می چرخند و دهل را با حرکاتی مهیج و تند در بالای سر می چرخانند. رقص دهل یکی از رقص های بارز این مناطق می باشد. رقص های دوری را چاپ می نامند، که شامل دست چاپ دو چاپ و سه چاپ است و با سرنا و دهل همراه است و به آهنگ کلمپر ختم می شود که با دهل و جره همراه است.
آغاز رقص ها با راست چاپ است که رقصی ست با ریتم کند و رقصندگان هراه با ریتم چهار قدم به جلو برداشته و سپس بر میگردند و در انتهای رفتن و برگشتن کف دست ها را به هم می چسبانند. در دست چاپ حرکت دست ها بارز است و با چرخش بدن به سمت چپ و راست توام می شود و ریتم آن آهسته تر از قسمت های بعدی ست. این رقص نمادی ست از برداشت محصول و شکرگزاری. تالنگ هم رقصی ست که در آن یکی از پاها خم می شود.

دست چاپ عنبرآباد

در دو چاپ دست ها در طرف چپ و راست بدن به هم کف می زنند و به اين دلیل به این رقص دو چاپ گفته می شود. پاها در دو چاپ در کنار هم  قرار می گیرند و پای راست در حالت نیم پنجه دنبال پای چپ قدم بر می دارد و همین حرکت با پای راست تکرار می شود.در سه چاپ دست راست نزدیک گوش یا جلوی صورت و چشم می چرخد و دست چپ از ساعد خم می شود. مچ ها پیچ می خورند و جلوی بدن به هم کف می زنند. پاها حالت رقص دوچاپ را دارند و حرکات آن ها با اندک تفاوتی شبیه دو چاپ است. کلمپر به معنی گیاه خوشبوست که به گردن عروس می آویزند. در این رقص یک پا محور قرار می گیرد و پای دیگر بر گرد آن با نوک پنجه می چرخد، و دست ها در طرفین به طرف بالا گشاده می شوند، در حالی که از ساعد خم شده اند. رقص کلمپر بسیار مهیج است و بیشتر توسط مردان انجام می شود. دراین رقص دهل و جره با هم نواخته می شود. به طور کلی دست چاپ ها از آیین برداشت خرمن الهام گرفته شده و به شکرگزاری ختم می شود.
چوچاپ رقصی ست که با استفاده از چوب انجام می گیرد.به صورتی که هر نفر دو چوب کوتاه در دست می گیرد و به چوب های نفر جلو و پشت سر می کوبد. معمولا رقصندگان حلقه ای تشکیل می دهند و در حال چوچاپ می چرخند. چوچاپ را می توان نوعی چوبازی دانست که در دایره انجام می گیرد و رقصندگان به داخل و خارج دایره می چرخند و رو به روی یکدیگر قرار می گیرند و با چوب هایی که در دست دارند ،ضربه می زنند. این حرکات نماد جنگ و گریز و تک و پاتک و حمله و دفاع است.
این رقص به همراه نواختن سرنا، دهل و جره انجام می گیرد. ریتم در ابتدا کند و به تدریج تند و تندتر می شود.

چوبهای مخصوص مراسم چوچاپ- نرماشیر بم

چوچاپ- جنوب کرمان

کابلی:
مجموعه ای از آهنگ های شاد مخصوص جشن عروسی است که زنان با آن می رقصند و یک پا محور پای دیگر قرار می گیرد و به جلو قدم بر می دارد و پای دیگر به دنبال آن نیم پنجه می زند. دست ها از مچ یا ساعد خم می شوند و یکی به طرف بالا و دیگری قرینه ی آن به سمت پایین پیچ می خورد یا یک دست را به کمر می زنند و دست دیگر را در طرف بالا از مچ می چرخانند.
ترانه های علی خان، بله یار، یک گز زری و... را در کابلی اجرا می کنند. این مجموعه نخست با آهنگ هایی با ریتم آهسته شروع و به مرور تند می شود. در قدیم دهل نوازان، رقصندگان را دنبال می کردند تا با سرعت بیشتری بدوند و زن ها مجزا دور آتش می رقصیدند.

سربازی:
زنان در دو دسته رو به روی هم قرار می گیرند و از کنار هم رد می شوند. این رقص حالتی صفی دارد. سربازی با آهنگ ناصر خان (با بیت سرکتل ،پایین کتل، اردوی یاره) نیز اجرا می شود.

دست به كمر و سه پا:
اين دو «رُ» توسط سرنا و دهل و برای رقص مردان اجرا می شود. ريتم اين رقص‌ها در ابتدا سه ضربی ساده و در ادامه دو ضربی ساده است. در حالت اجرا رقصندگان دست به کمر دارند.

یه رو:
«یه رو» از نغمات سرور آمیزی است که در مجموعه ی رپرتوار رقص و بازی و پس از اجرای نغمه ی سه پا در مناطقی از کرمان نواخته می شود. ساز های سرنا، دهل و جُره در اجرای این نغمه مورد استفاده قرار می گیرند.

منبع: هزارک

نوشته ای از: پونه فردوسی پور ـ فواد توحیدی