هزارک - جزء خوانی قرآن
آیین جزء خوانی از نخستین روز ماه مبارک رمضان شروع می‌شود. این آیین را با توجه به اینکه افراد رو به روی هم می‌نشینند و قرآن می‌خوانند در استان بوشهر «مقابله» می‌نامند
این مراسم به طور معمول پس از افطار در مساجد، حسینیه‌ها و منازل برگزار می‌شود. اما برخی اوقات زنان جلسات جزء خوانی را صبح‌ها برگزار می‌کنند.
افراد با گروه‌های سنی مختلف دور هم جمع می‌شوند و هر شب یک جزء از قرآن را با یکدیگر می‌خوانند. در این آیین صحیح خوانی قرآن کریم مورد توجه است و افرادی که با مشکلاتی در قرائت رو به رو هستند، با هدایت افراد آشنا به قرائت، اشکالشان را برطرف می‌کنند.
گره گشو
آیین گِرِه گشو یا گِلِی گشو به معنای گره گشا، در شب پانزدهم ماه مبارک رمضان همزمان با میلاد کریم اهل بیت امام حسن مجتبی (ع) برگزار می‌شود.
در این آیین، کودکان در حالی که کیسه‌هایی رنگارنگ در دست دارند، با خواندن اشعاری مانند «گره گشو سرت بشو با آرد شو» به در خانه همسایگان می‌روند و صاحبخانه نیز با اعتقاد به اینکه اگر دل کودکان را شاد کند گره از زندگی‌ا‌ش گشوده می‌شود، به آن‌ها شیرینی، آجیل و دیگر تنقلاتی که بچه‌ها دوست دارند، می‌دهد.
کارشناس ثبت آثار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر بیان کرد: در قدیم مادران برای برگزاری این آیین کیسه‌هایی می‌دوختند و به دست کودکانشان می‌دادند تا شعرخوانان روانه کوچه شوند.
سودابه معموری افزود: اهالی محل هم با شنیدن صدای بچه‌ها به آن‌ها، نقل و نبات و شیرینی می‌داند تا کام کودکان را شیرین کنند؛ همچنین خانواده‌هایی که گره‌هایی در زندگی دارند سعی می‌کردند با دادن هدیه‌هایی با عنوان مشکل گشا کودکان را خوشحال می‌کنند.
وی ادامه داد: این آیین در برخی نقاط استان هنوز برگزار می‌شود و با عنوان «گلی گشو»، «گره گشو»، یا «گره گشای» در نقاط مختلف از آن نام می‌برند.
کارشناس ثبت آثار اداره کل میراث فرهنگی استان بوشهر، گفت: این آیین سال ۹۵ نیز در فهرست آثار معنوی ملی ثبت شده است.
دُم دُم سحری
دم دم سحری آیینی است برای بیدار کردن روزه داران هنگام سحر. این آیین یادگار روزگاری است که امکانات امروزی مانند ساعت در کار نبود.
هر چند با توجه به امکانات موجود این آیین کمرنگ شده، اما هنوز سحرگاهان ماه مبارک رمضان صدای دم دم سحری در برخی محلات بوشهر میپیچد.
احمد شیخ ذاکر یکی از کسانی است که همراه با برادرش دم دم سحری را در محله‌های قدیمی بوشهر اجرا می‌کند.
او می‌گوید: این آیین یک ساعت و نیم قبل از اذان صبح آغاز می‌شود و تا چند دقیقه قبل از اذان ادامه دارد.
احمد و برادرش، با توجه به اینکه از کودکی شاهد برگزاری دم دم سحری در محل زندگی‌شان بوده‌اند، به این آیین علاقه‌مند شده‌اند و با ادامه راه پیشینیان، برای زنده نگه داشتن آن و کسب ثواب تلاش می‌کنند.
او می‌گوید: اگر چه اکنون امکانات لازم برای بیدار شدن از خواب وجود دارد، اما همسایگان آنچنان با نوای دم دم سحری انس گرفته‌اند که اگر یک شب این آیین به تاخیر بیفتد دلیل آن را جویا می‌شوند.
کارشناس ثبت آثار اداره کل میراث فرهنگی استان بوشهر در توضیح این آیین گفت: عده‌ای با در دست داشتن دمام و فانوس همراه با خواندن اشعار محلی در ستایش خداوند متعال و در وصف امام علی (ع) در کوچه‌ها به راه می‌افتادند و مردم را برای خوردن سحری و عبادت‌های سحرگاهی بیدار می‌کردند.
معموری افزود: یکی از دو بیتی‌های معروف این آیین «خداوندا تو ستاری همه خوابند تو بیداری/ به حق لا اله الا الله همه عالم نگه‌داری» است.
به گفته وی، در این آیین پس از پایان ماه مبارک رمضان مردم آن محله به پاس تشکر از این افراد هدیه‌هایی برایشان در نظر می‌گیرند.
این کارشناس میراث فرهنگی بیان کرد: نام این آیین از صدای ساز دمام گرفته شده است، زیرا صدایی که از آن تولید می‌شود شبیه دُم دُم است.
معموری افزود: دم دم سحری سال ۸۹ به نام استان بوشهر ثبت ملی شده است.
به گفته وی، آیین‌هایی مشابه دم دم سحری هم اکنون در شهری‌های مختلف کشور و سایر کشور‌ها برگزار می‌شود.
آبی بنوش
یکی دیگر از آیین‌های ماه مبارک رمضان که بیشتر در مناطق شمالی استان بوشهر رواج دارد آیینی است به نام «آبی بنوش».
در این آیین پنج دقیقه پیش از اذان صبح با پخش نوای «آبی بنوش لعنت حق بر یزید کن، جان فدای تربت پاک شهید کن» از بلندگوی مسجد محله ها، مردم را برای نوشیدن آب پیش از اذان صبح از خواب بیدار می‌کنند.
حاج عبدالله پور سلیم از ساکنان روستای محمد صالحی شهرستان گناوه یکی از افرادی است که مردم روستایشان سال‌هاست با نوای آبی بنوش او، همدم هستند.
وی که ۷۰ سال دارد، چهل سال است که نوای آبی بنوش را سر می‌دهد.
او می‌گوید: این کار را از پدر بزرگ و پدرش آموخته است.
به گفته آقای پورسلیم، این مراسم مربوط به زمانی است که امکاناتی برای بیدار کردن مردم وجود نداشت و اکنون به شکل نمادین برگزار می‌شود.
او می‌گوید: مردم روستا به شنیدن نوای آبی بنوش خو گرفته‌اند و منتظرند که سحر‌های ماه رمضان این نوا را بشنوند.
مراسم احیا شب قدر
مردم استان بوشهر نیز مانند همه مسلمانان شب‌های قدر ( نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه مبارک رمضان) را تا سحرگاه به عبادت می‌پردازند. این مراسم علاوه بر مساجد و حسینیه‌ها در برخی منازل نیز با حضور اهالی محله برگزار می‌شود.
عزاداری سنتی در شب شهادت امام علی (ع)
در شب ضربت خوردن و شهادت امیر مومنان حضرت علی (ع) مردم استان بوشهر به سوگواری سنتی می‌پردازند.
در گذشته هیات‌های مذهبی برای اینکه مردم را متوجه آغاز مراسم عزاداری کنند دمام می‌زدند. اکنون هم دمام زنی جزء مهمی از عزاداری بوشهری‌ها در سوگ معصومین (ع) است. این مراسم در ایام شهادت حضرت علی (ع) نیز برگزار می‌شود.
سینه زنی سنتی هم آیین دیگری است که به این مناسبت برگزار می‌شود. سوگواران حلقه‌هایی به دور نوحه‌خوان شکل می‌دهند و با عقب و جلو گذاشتن پا‌ها حرکت می‌کنند و نوحه می‌خوانند.
غذا در ماه مبارک رمضان
روزه داران بوشهری در سفره‌های افطارشان خوراکی‌هایی از جمله، کُماچ، گِردِه (نوعی نان محلی)، رنگینک، زولبیا، بامیه، آش سنتی، حلیم، حلوا خرمایی، حلوای انگشت‌پیچ وگلاب نبات می‌گذارند. بازار آشی‌فروشی‌ها و کماچ و گرده پزی‌ها در ماه مبارک رمضان داغ داغ است.
برای سحری نیز انواع غذا‌های محلی استفاده می‌شود، قلیه ماهی، دمپخت ماهی بوشهری (لخ لاخ)، ماهی شکم پر، لَلَک یا گِمنِه (بلغور گندم) و دال عدس، از جمله این غذاهاست.
عید تلخک
این آیین در پایان ماه مبارک رمضان و روز عید فطر برگزار می‌شود و مردم پس از خواندن نماز عید، به منزل کسانی می‌روند که به تازگی عزیزی را از دست رفته‌اند و به آن‌ها تسلای خاطر می‌دهند.
منبع: باشگاه خبرنگاران جوان