چوبازي(چوب بازی)
چوبازی قبل از رقص چوچاپ بوسیله ی دو نفر و با استفاده از چوب های بلند اَرچن اجرا می شود و نوعی رقص حماسی است. در مراسم عروسی انجام شده و سازهای همراه آن سرنا، دهل و جرّه می باشد.
نحوه اجرای چوب بازی به اين صورت است كه به همراه صدای ساز و دهل‌، چوبازان با چوب به صورتي نمادين با هم به جنگ می پردازند و در حال پايكوبی با مهارتی خاص جلوی ضربات يكديگر را سد می كنند. چوبازان علاوه بر اين كار، با چوب ها به حركات نمايشی و آكروباتيك می پردازند. در جيرفت ،عنبرآباد، کهنوج، قلعه گنج بم، زرند و بافت و منوجان چوب بازان از چوب های بلند استفاده می كنند و در مناطقی مانند راور از چوب‌های كوتاه. در راور و زرند به جای دهل و سرنا از دايره به عنوان ساز همراه چو بازی استفاده می شود و در مناطقی از استان، از نی مشكی و تمپو. معمولا ريتم اجرايی چوب بازی در ابتدا دو ضربی ساده و در ادامه دوضربی تركيبی وهفت ضربی می باشد. درشهرستان منوجان به چو بازی رحمانی گفته می شود. سازهای همراه آن سرنا و دهل و جرّه  یا  چنگ و تمپک است. رحمانی آخرین مراسمی است که در عروسی اجرا می شود و بعد از این مراسم مهمان ها می روند. رسم این است که تمام مردها در رحمانی شرکت کنند. گرچه اين رقص‌ها در مراسم شاديانه اجرا مي‌شود، ولی در واقع نوعی تمرين حماسی است برای تقويت روحيه جنگاوری كه در آن به جای شمشير از چوب درخت کُنار، لیمو، اَرچن، خرما ،گز و یا پسته استفاده می شود.
در مناطقی از استان دو سر چوب ها را با پوست گوساله یا بز می پوشانند. معمولا ً تعداد چوبازان بین 2 تا 8 نفر است. چوبازی گوغری و غربتی از انواع دیگر چوبازی ست. چوبازی غربتی توسط کولیان انجام می گیرد.

چوبازی – جیرفت

چوبازی- عنبرآباد

نمونه چوبهای مخصوص چوبازی

تركه بازی
این رقص شبیه چوبازی ست با این تفاوت که به جای چوب از ترکه ی انار و یا ترکه ی درختان دیگر استفاده می شود. این رقص در مناطقی از شهرستان سیرجان، ارزوییه، رابر و بافت رایج است. سازهای همراه این مراسم سرنا، دهل و نقاره است.

ترکه بازی - سیرجان

رقص کشتی

نوعی کشتی گرفتن بین تعدادی از افراد شرکت کننده در شادیانه است که به همراه نواختن سرنا یا کرنا به همراه سازهای همراهی کننده برگزار می شود. نخست کشتی گیران به همراه ریتم موسیقی دایره وار دور هم می چرخند و بعد به کشتی گرفتن می پردازند. حرکات در قسمتی این مراسم قراردادی است. برای مثال یکی از نفرات خود را به مردن می زند و نفر دیگر دست خود را روی قلب او می گذارد و بعد از اینکه فهمید او زنده است دوباره کشتی ادامه پیدا می کند.

رقص کشتی- امیراباد شول سیرجان

رقص دهل (دهل چرخون)
وقتی نوازندگان سرنا و دهل و جره ریتم را تند می کنند یکی از نوازندگان دهل در حال نواختن سرضرب ها به سرعت دور خود می چرخد. علاوه بر این کار حرکاتی آکروباتیک از جمله گذاشتن دهل روی شانه و سر، بلند کردن یک پا و کوبیدن کوبه به دهل از زیر پا و یا انداختن تسمه ی دهل به گردن و چرخاندن دهل با کمک چرخش گردن و یا دهل نوازی با دست و.... می پردازد. بعضی مواقع دهل نواز به جای یک دهل چند دهل به خود آویزان می کند و می چرخاند. معمولا دهل چرخون در هنگام اجرای چاردار که از ملودی های ریتمیک مشهور این مناطق است اجرا می شود. چار همان چهار است و دار در اینجا به معنی چوب است ولی در اصل به درخت گفته می شود.

دهل چرخون- جیرفت

دهل چرخون - منوجان

رقص قالی
از رقص های مشهور تمام استان بوده است که متاسفانه در خیلی از مناطق از جمله خود شهر کرمان به فراموشی سپرده شده است. این رقص در حال حاضر فقط در مناطقی از جنوب کرمان اجرا می شود.وقتی که نوازندگان ریتم را تند می کنند عده ای یک قالی دست بافت معمولا در ابعاد دو در سه متر را به صورت باز شده روی دست نوازنده ی دهل می گذارند. او که دهل را به وسیله تسمه به بدن خود متصل کرده به جای نواختن دهل، قالی را به سرعت می چرخاند و بعد از مدتی رها می کند.وقتی قالی به زمین می افتد همه با هم فریاد شاباش می کنند.

رقص قالی – جنوب کرمان

رقص استکان
در بعضی نواحی استان، از جمله راور و راین زنان و مردان نوعی رقص خاص را با استکان و نعلبکی انجام می دهند که به آن رقص استکان می گویند. گاهی به جای نعلبکی از چند استکان استفاده می شود.رقصندگان از استکان و نعلبکی به عنوان یک ساز خودصدا بهره می برند و به همراه ریتم به هم می کوبند.

رقص استکان-راور

سرکنگی
از رقص های مردانه ی متداول در کرمان و هرمزگان است. کنگ به معنی شانه است. رقصنده به طور ماهرانه ای اعضای بدن خود و به خصوص شانه ها را با سرعت می لرزاند. در اجرای سرکنگی سازهایی چون دهل، سرنا و جُره و تمپک مورد استفاده قرار می گیرد.طایفه ای در جنوب کرمان وجود دارند که این رقص را به صورت حرفه ای انجام می دهند و رقصندگی یکی از مشاغل آن ها است. آن ها ساعت ها به رقص سرکنگی می پردازند و بعد از اتمام مراسم دیگر قادر به کنترل حرکات بدن نیستند. در این هنگام افرادی این رقصندگان را به درخت یا تخت و یا دیوار می بندند تا به تدریج بدن آن ها از ارتعاش خارج شود.

کجک یا کجکی
کج+ک: از نظر لغوی به معنی کج شده و یا کج کوچک است. این واژه در فرهنگ فارسی قدیم به چوب های بزرگ دهل که معمولاً در دست راست نوازندگان قرار می گرفت، اطلاق می گردید. واژه ی کجک یا کجکی در اشعار برخی مناطق دری زبان خراسان، تاجیکستان و افغانستان از سر کنایه به ابروی معشوق نیز اطلاق می شود. در فرهنگ موسیقی کرمان به قسمتی از رقص گفته می شود که در اثر شکست ریتم معمول سُرنا و دهل و سکوتی که متعاقب آن ایجاد می شود، موجب ایجاد حرکاتی نامتعارف و نامتوازن با حرکات اصلی رقص می شود و رقصندگان ناچارند تا خود را با این ریتم شکسته و غیر معمول همراه سازند. از همین رو این بخش از رقص، کجک یا کجکی نامیده می شود.

مجسمه
نوعی رقص است که نوازنده در حال اجرای ملودی ناگهان سکوت می کند در این حالت رقصنده هم باید به همان حالتی که هست بماند. مانند یک مجسمه. اگر حرکتی اضافی داشته باشد معمولا مورد تمسخر واقع می شود. ریتم ملودی ها بیشتر هفت ضربی است ولی در مناطقی از ریتم های دو ضربی ترکیبی هم استفاده می شود. این رقص بیشتر در شهرستان های سیرجان، بافت و رابر اجرا می شود.

پا آتشی
پا + آتشی: در تداول گویش کرمانی به مفهوم در کنار آتش و پای آتش است. در فرهنگ موسیقی برخی مناطق کرمان رقصی است که دور آتش اجرا می شود.ملودی توسط سرنا، دهل و جره نواخته شده و از شتاب نسبتاً تندی برخوردار است. این نغمه شبا هنگام نواخته شده و رقصندگان و بازیگران به دور آتش به رقص و پایکوبی می پرداختند. در بعضی از روستاهای بم از جمله بیدخون مرغک رقص پاآتشی را با ساز چوغرو اجرا می کنند.

رقص خروس- منوجان

رقص خروس

این رقص در منوجان اجرا می شود. به این صورت که نوازندگان سرنا و دهل دامنی بلند می پوشند و پوشت کمر را با لایه های پارچه به شکل دم خروس تزیین می کنند و کمربندی زنگوله دار بر کمر می بندند و در حین اجرای موسیقی رقصی انجام می دهند که شبیه حرکات خروس می باشد.

منبع: هزارک

نوشته ای از: پونه فردوسی پور ـ فواد توحیدی