هزارک - رسم و آیین شب یلدا در گسترش روابط و استحکام خانواده‌ها و به جای آوردن صله رحم نقش بسزایی دارد و مردم هر سال در این شب یعنی شب چله، به صورت فامیلی دور هم جمع می‌شوند و با قصه گویی و روایت خاطرات قدیم به شادمانی می‌پردازند.
مردم بافق در خانواده دوستی، صله ارحام و توجه به آداب و رسوم گذشتگان آوازه‌ای بلند دارند و همواره به دنبال مناسبت و فرصتی هستند تا گرد هم جمع شوند و با تجدیدخاطره، یاد گذشتگان را هم گرامی بدارند و برای سلامتی و موفقیت جوانان دعا کنند.
مردم این شهرستان به ویژه روستانشینان که آداب و سنت کرسی‌نشینی و قصه‌گویی را همراه با صرف آجیل و میوه‌های فصل پائیز مهم می‌دانند، با برگزاری رسم و آیین شب یلدا که در گسترش روابط و استحکام خانواده‌ها نقش موثری دارد، به صفا، صمیمیت وحلاوت در این شب می‌افزایند.
در فرهنگ بافقی‌ها، شب یلدا به عنوان اولین شب زمستان، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است که به آن شب «اشکمبه شورو» نیز می‌گویند.
۶۰ سنت یلدایی در شب چله بافقی‌ها
«محمدرضا آیت اللهی» از اساتید ادبیات بافق در این خصوص در گفت‌وگو با ایسنا گفت: قطعاً ریشه‌های تاریخی شب یلدا در فرهنگ چندین هزار ساله ایرانی‌ها نمایان است و ایرانی‌ها در هرچه زیباتر کردن عناصر ساده و جریانات عادی زندگی استاد هستند.
به گفته وی، تمام فرهنگ شب یلدا ریشه در یک جریان ساده‌ی زندگی ایرانی‌ها دارد و کل ماجرا در شب نشینی‌های زمستانی خلاصه شده است.
وی ادامه داد: دورهم‌نشینی‌های خانوادگی از مظاهر فرهنگ ایرانی است و برای این مظهر اصیل، نیاز به یک نماد ماندگار بوده است که چه نمادی جذاب‌تر از شب چله که درست در میانه فصل سرما همراه با طولانی‌ترین شب سال بوده است.
آیت اللهی گفت: شب یلدا، یک نماد فرهنگی است و به شکلی خیلی ساده، هنر ایرانی‌ها در ارج نهادن خانواده را تجلی کرده است.
وی تصریح کرد: شب‌های زمستان سرد و طولانی هستند و خانه نشینی در این شب‌های طولانی، امری طبیعی است، جریان عادی از زندگی هر کسی، در هر فرهنگ و کشوری و در هر جای دنیا؛ اما ایرانی‌ها همیشه فرهنگ زیباتر کردن همه چیز را می‌دانند. آنها خیلی ساده، این خانه نشینی‌های زمستانی در شب‌های طولانی را تبدیل به دورهمی‌های خانوادگی کرده‌اند و برای آن یک نماد زیبا آفریده‌اند.
به گفته این استاد ادبیات، قدیم‌ها همزمان با روز آخر پاییز، برخی‌ها اقدام به شستن «شکنبه» گوسفند می‌کردند و این شستن از یک روز کوتاه پاییزی، بیشتر طول می‌کشید و به شب چله می‌رسید، لذا این شب را «شب اشکنبه شورو» در زبان محلی می‌گفتند.
وی اظهار کرد: بیش از ۶۰ رسم و سنت یلدایی در شب چله بافقی‌ها اجرا می‌شود که این آداب و رسوم ریشه در عمق تاریخ و فرهنگ کویر نشینان دارد.
آیت اللهی بیان کرد: جشن یلدا در بافق همچون سراسر ایران، با گرد هم آمدن و شبنشینی اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر برگزار می‌شود. آیین شب یلدا یا شب چله، همرا با خوردن آجیل، هندوانه، انار و شیرینی و میوه‌های گوناگون است که همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند.
وی افزود: در این شب هم مثل جشن تیرگان، فال گرفتن از کتاب حافظ مرسوم است. دورهمی‌های خانوادگی، حافظ خوانی، خاطره گویی و قدر دانی از بزرگترها در این شب، مهمترین رسوم بافقی‌ها در شب چله است.
یلدا، شب روشنی‌ها و پیام آور همدلی‌ها
«لیلا رنجبر» رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بافق هم در این خصوص به خبرنگار ایسنا گفت: یلدا، شب روشنی‌ها و پیام آور همدلی‌ها است، برای این که قدر کنار هم بودن را بیشتر بدانیم و شکرگذار نعمت‌های خداوند باشیم.
وی گفت: علاوه بر بزرگداشت این شب در منازل بافقی‌ها، اماکن گردشگری و مجموعه‌های میراثی و فرهنگی نیز در برگزاری این آّئین به یاد ماندنی همت دارند.
به گفته رنجبر، همانطور که مناطق مختلف از لحاظ تنقلاتی سر سفره شب یلدا آداب گوناگونی دارند، در بافق هم خوراکی‌هایی همچون لبو، آش توکی، کوفته توکی و آجیل یلدا شامل کشمش، گردو، بادام، قیسی، برگه گلابی، انجیر و خرما و هندوانه پرطرفدار است.
یلدا، شبی برای اثبات عشق به نزدیکان
«میرعلمی» دبیر انجمن قلم شهرستان هم گفت: شب یلدا به طولانی ترین شب سال گفته می‌شود؛ شبی که از آغاز تاریکی در آخرین روز پاییز تا سپیده‌دم اولین روز زمستان ادامه دارد اما این شب به ظاهر ساده، درست در میانه فصل سرما تبدیل به یکی از اصیل‌ترین نمادهای فرهنگی در تمام اقوام ایرانی شده است.
وی ادامه داد: شب یلدا و چله زمستان هر تاریخچه‌ای که داشته باشد و با هر آداب و رسومی برگزار شود، اهمیتش در حال حاضر این است که شبی برای اثبات عشق به نزدیکان از کوچک و بزرگ و گرد هم آمدنی برای ابراز علاقه است.
یلدا، نماد زیبای ایرانی و شب میلاد خورشید
«علی کریم‌زاده» دبیر بازنشسته و عضو انجمن شعر شهرستان هم معتقد است؛ برای بررسی تاریخچه شب یلدا نیاز به چالش پیچیده‌ای نداریم. ایرانی‌ها خانواده دوست هستند و از همان ایام باستان برای دور هم نشینی‌های خانوادگی یک نماد زیبای ایرانی با عنوان شب یلدا را آفریدند.
به گفته وی، این نماد آنچنان زیبا و دوست داشتنی بود که حالا پس از هزاران سال با تمام چالش‌های فرهنگی همراه ما ایرانی‌ها زنده و پویا مانده است.
کریم‌زاده با لهجه شیرین بافقی در مورد یلدا گفت: یلدا یک واژه‌ی سریانی از ریشه زبان‌های باستانی است که به معنای زایش و تولد است.
وی افزود: سریانی از زبان‌های باستانی در منطقه خاورمیانه بود که در نزد مسیحیان رواج داشت. این زبان تا مناطق آسیای صغیر و حتی بخش‌هایی از سرزمین‌های حوزه مدیترانه نیز متداول بوده است.
وی گفت: به نقل از ابوریحان دانشمند برجسته ایرانی، شب یلدا به مفهوم میلاد خورشید است؛ یعنی زمانی که در طولانی‌ترین تاریکی سال باید انتظار ظهور خورشید را کشیده باشیم.
کریم‌زاده با اشاره به شعر «سیاه بهار شب ببار و روز بکار»، اظهار کرد: از این شعر هم مشخصه، ریشه تاریخی این شب به تقویم کلی نگر ایرانی‌های باستان باز می‌گردد. در آن گذشته‌های دور ایرانی‌ها، یک نوع تقویم فصلی رایج بود که محوریت آن برای مدیریت کشاورزی و دامپروری شکل‌گرفته بود و در این ایام شب‌ها بارندگی فراوان بوده و روزها کشاورزان مشغول کشت و زراعت بوده‌اند.
یلدا، بخشی از شناسنامه معنوی ایرانی‌ها
«کاظم عباس زاده» مسئول انجمن نمایش هم به ایسنا گفت: نگذاریم بهانه مسائل اقتصادی، با یک تهاجم فرهنگی نرم، در پی به فراموشی سپردن سنت‌های کهن ما باشند، یلدا بخشی از شناسنامه معنوی ایرانی‌هاست و اگر ممکن باشد باید با طعم موسیقی سنتی آن را جشن گرفت.
«صدیقه کارگران» نویسنده هم در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: بی‌شک یلدا لزوماً وقتی برای انار و هندوانه و آجیل خوردن و ور رفتن با گوشی و قهقه خندیدن نیست بلکه یلدا، یک شب نشینی طولانی برای روایت تاریخ سرزمینمان از کهن تا به امروز می‌باشد، که به یاد بیاوریم که هستیم و چه هستیم و ستون های کدام تمدن را بر دوش می کشیم.
یلدا، کارناوال خانگی برای با هم و برای هم بودن
«صمصامی» کارگردان تئاتر و سینما و تئاتر هم بیان کرد: اگر اروپایی ها، جشنی همچون هالووین دارند و در آن با ماسک‌های چندش‌آور همدیگر را می ترسانند، ما در یلدا خود را با گذشته تاریخی‌مان پیوند می‌زنیم و بزرگترها، از مرزهای تاریخی این سرزمین و آرزوهای این مردم با هم سخن می‌گویند.
به عقیده وی، یلدا، انسان ایرانی اسیر شده در تکنولوژی و مشغله‌های ذهنی مدرنیته، دوباره با سنت‌های خود گره می‌خورد و گره‌های تاریخی و اجتماعی خود را باز می‌کند. یلدا در واقع پیوندی میان نسل ها ایجاد می کند، و در یک کلام، یلدا یک کارناوال خانگی برای «باهم بودن» و «برای هم بودن» است.
صمصامی در پایان گفت: یلدا، یادآور این است که حتی بلندترین شب سال هم تمام می‌شود، خورشید روز را با خودش می‌آورد و تاریکی جایش را به روشنایی می‌دهد و این چیزی است که بی‌شک ارزش جشن گرفتن دارد. از روشن‌کردن آتش تا قصه‌گویی و پختن و خوردن دسته‌جمعی، همه کارهایی هستند که برای گذر از تاریکی شب در کنار هم انجام می‌دهیم، لذا بزرگداشت این سنت دیرینه ایرانی هم لذت دارد و هم امید می‌بخشد.
منبع: ایسنا