هزارک - مناطق شرقی استان اصفهان به ویژه در شهرستان‌های نایین، خور و بیابانک، جَرقویه، وَرزَنه، هَرَند و کوهپایه مناطق کویری همچون دیگر مناطق استان و کشور این روزها مراسم عزاداری را پرشورتر از سال های قبل برگزار می‌کنند.
شیوع ویروس کووید-۱۹ در سال های اخیر سبب محدودیت برگزاری این آیین‌های سنتی شده بود اما امسال با شرایط عادی حاکم بر نواحی مختلف، سوگواران هم و غم خود را بر برپایی این آیین‌ها سنتی گذاشته اند.
شهرستان هرند در ۸۵ کیلومتری شرق اصفهان از جمله کانون‌های اصلی عزاداری منطقه به شمار می‌رود که سوگواران زیادی را از دیگر مناطق شرقی به این شهر می‌کشاند، چنان‌که افزون بر ۲۵ هزار نفر در آیین‌های گوناگون آن حضور می‌یابند.
از جمله آیین‌ها شبیه‌سازی فرات و صحرای کربلاست که بیشتر صحنه‌های واقعه را به نمایش می‌گذارد و در قالب عزاداری از مکانی موسوم به قدس الحسین به سوی حسینیه این شهر ادامه می‌یابد.
تمامی ویژگی‌های صحرای کربلا از جمله کاروان‌ها، اسرا، رودخانه، شهیدان و سپاه یزید در این شبیه‌سازی به چشم می‌خورد و بیننده به فکر فرو می‌برد.
تجمع عصر عاشورا و تعزیه بزرگ اسرای کربلا از ساعت هشت صبح روز یازدهم محرم در خیابان اصلی هرند از دیگر جلوه‌های آیین‌های محرم در این شهر کویری شرق اصفهان است.
تعزیه‌خوانی در روز تاسوعا و عاشورا در دهستان رامشه روستای احمدآباد، همچنین شهر حسن‌آباد و روستای خارا در دهه نخست محرم نیز از برنامه‌های اصلی این خطه بوده که در کنار تجمع عاشورایی در گلستان شهدای حسن‌آباد و توزیع نذری حال و هوای خاصی به فضای شهر می‌بخشد.
عزاداران محمدآباد جرقویه سفلی نیز در حسینیه این شهر تجمع می‌کنند و غذای نذری به رسم هر سال در ستاد پذیرایی سیدالشهدا پخش می‌شود.
حرکت قافله نمادین کربلا و حضور شمر در بین قافله بخش دیگری از شبیه‌سازی قیام امام سوم شیعیان در شهر زیار شامل بیش از ۱۸ روستاست که به ویژه جوانانش در طول دهه نخست به برپایی دسته‌های عزاداری و هیات‌های محلی می‌پردازند.
فانوس‌ها در دست عزاداران در کوهپایه
فانوس گردانی در شام غریبان اصلی‌ترین آیین این خطه است و حرکت بزرگ عاشوراییان محله جبل و حرکت به سوی امامزاده شاه ناصر نیز جلوه خاصی دارد.
در دهه نخست محرم، هر روز به نام یکی از شهدای کربلا مراسم تعزیه‌خوانی سنتی در جوشقان از توابع این منطقه و حسینیه با قدمتی ۲۰۰ ساله برگزار می‌شود و عزاداران حسینی از شهرستان‌های مجاور نیز جزو میهمانان آن هستند.
روز دهم محرم نیز در شهر تودشک همه هیات‌های مذهبی این شهر با تجمع در آستان امامزاده قاسم، نماز ظهر عاشورا را اقامه می‌کنند.
عصر عاشورا نیز هیات اباعبدالله حسین (ع) به محله صادق آباد و حسینیه صاحب الزمان (عج) رفته و اجتماعی بزرگ از مریدان سالار شهیدان و یاران آن حضرت را تشکیل می‌دهند.
تجمع سوگواران براآن شمالی و جنوبی
عزاداری هفت روستای براآن جنوبی در قالب دسته‌های عزاداری از روز چهارم محرم و از روستای روران آغاز می‌شود و از آیین‌های قدیمی این منطقه به شمار می‌رود.
روستاهای روران، کروه، شیدان، زغمار، رحیم آباد، ازیران، هرمدان تا دهم محرم به صورت گردشی در روستاهای مجاور حضور یافته و به سوگواری و مرثیه‌سرایی می‌پردازند که روران اولین روستا در روز چهارم و هرمدان آخرین روستا در روز دهم به عنوان میزبان عزاداران است.
سوگواران این منطقه در روز هشتم محرم در روستای حسین‌آباد، اسپارت و دسجا و روز تاسوعا در روستای جوزدان، دستگرد مار و کندلان تجمع می‌کنند؛ روز عاشورا نیز با حضور در روستای تیمیارت، برسیان و منشیان به سینه‌زنی و زنجیرزنی می‌پردازند.
عزاداران سیاهپوش روز یازدهم محرم در امامزاده محسن ابن الحسن چهار میان، با بازسازی حادثه کربلا سوگواری را به پایان می‌رسانند.
همچنین هزاران نفر از عزاداران حسینی در امامزاده چهار میان براآن شمالی با به حرکت درآوردن دسته‌های سینه‌زنی، زنجیر زنی و نوحه‌خوانی در قالب مراسمی باشکوه و نمادین با حضرت زینب (س) ابراز همدردی می‌کنند که پیشینه‌اش به نزدیک ۱۰۰ سال پیش بازمی‌گردد.
آیین «زار خاک» روستای قورتان ورزنه، جلوه ای دیگر از سوگواری محرم
شهرستان ۱۴ هزار نفری ورزنه در ۱۰۵ کیلومتری اصفهان، آخرین شهر ساحلی زاینده‌رود به شمار می‌رود که در نزدیکی تنها تالاب بین‌المللی و پایاب طولانی‌ترین رودخانه فلات مرکزی ایران زمین واقع شده است.
آیین زار خاک که از اصلی‌ترین مراسم محرم در خطه شرق اصفهان به شمار می‌رود، روز تاسوعا در قلعه تاریخی روستای قورتان از توابع این شهر برگزار می‌شود.
زارخاک به تدریج در گذر سال‌ها چنان جایگاهی یافته که حتی کسانی که سال‌هاست از روستا مهاجرت کرده و به شهرهای بزرگ‌تر رفته‌اند، برای مراسم خود را به تاسوعای قورتان می‌رسانند.
این آیین به شکل معمول از روز نخست تا دوازدهم محرم برگزار می‌شود اما تاسوعا روز اصلی برگزاری زار خاک به شمار می‌رود.
جمعیت بسیاری از پیر و جوان، مرد و زن عصر تاسوعا به میدان و خیابان اصلی روستا می‌آیند در ۲ دسته سید شال سبز و مردم عادی با زمزمه ذکرهایی زیر لب درحالی‌که شال‌های خود را تکان می‌دهند، به راه می‌افتند.
روز تاسوعا این آیین از صبح تا اذان ظهر ادامه دارد، ابتدا همه کوچه‌ها و خیابان‌های خاکی با آب شسته و سپس در میانه راه کاه پاشیده می‌شود تا جایی که کاه تمامی معابر را پر کند.
آیین با گرداندن شال‌ها آغاز می‌شود که به آن «شال‌گردانی» می‌گویند، سپس دسته سادات حرکت کرده و به دنبال آن‌ها عموم مردم راه می‌افتند و تا کمی پیش از غروب آفتاب همه روستا را می‌پیمایند؛ در طول حرکت هر چند قدم دسته عزادار می‌نشیند، مشتی کاه بر سر می‌ریزد و سپس ادامه مسیر می‌دهد.
گفته می‌شود زار خاک پیشینه‌ای حدود ۱۲۰ ساله در این روستا دارد؛ اهالی روستا به دلیل ارادتی که به حضرت امام حسین (ع) داشته و دارند، این آیین را به این شکل بنا نهاده‌اند.
یکی از ویژگی‌های این آیین آرامش و سکوت حاکم بر دسته در طول مسیر است؛ هنگام پیمودن این مسیر که تا ۲ ساعت به داراز می‌کشد، صدایی جز ذکر یا حسین (ع) به گوش نمی‌رسد و همین سکوت، اندوه فضا را چند برابر می‌کند.
از دیگر ویژگی‌های زار خاک توجه به سادات به عنوان صاحب عزای اصلی این روزهاست و یکبار حضور در آن کافی است تا هر سال غروب تاسوعا، اندوه آن روز و آن فضا را خاطرنشان کند.
در آیینی دیگر و در ۱۳ محرم تجمع هیات‌های مذهبی شهر ورزنه در امامزاده زین العابدین (ع) را می‌توان به تماشا نشست که یاد اسرای کربلا و ستم‌های رفته بر اهل بیت (ع) را زنده می‌کند.
برگزاری مراسم نخل گردانی در دورترین دیار شرق اصفهان
آئین نخل‌بندی که قشر جوان با استفاده از تجارب سالخوردگان آن را انجام می‌دهند از روز پنجم مُحَرَم که از رسیدن ماه حزن و اندوه شیعیان و سوگواری سید و سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) حکایت دارد، آغاز می‌شود.
مراسم نخل برداری یا نخل گردانی که کهن‌ترین آیین عزاداری در شهرستان خور و بیابانک محسوب می‌شود، به مفهوم تشییع نمادین پیکر مقدس سیدالشهدا امام حسین (ع) ، هم در روز عاشورا و هم روز سوم شهادت آن امام است.
نخل، مجموعه‌ای ارزنده از جامه، شمشیر، آینه و زنگ است که مردم از گذشته‌های دور، آن را نذر حاجات خود کرده‌اند.
برپایی نخل با آراستن آن به جامه‌های رنگین در روز پنجم محرم الحرام آغاز می‌شود که حضور مردم بویژه زنان در آماده‌سازی آن، نقش بسزایی دارد.
از جمله نذرهای زنان در این روز، پوشاندن جامه‌های رنگین به نخل و علم است، در جلو و عقب نخل آینه می‌بندند و بر روی برآمدگی بالای نخل هم ۶ تیغه شمشیر دو به دو در سه ردیف مقابل یکدیگر قرار می‌گیرد که بر نوک هر کدام انار می‌زنند و سر هر شمشیر را با دستمال ابریشمی سیاه می‌بندند و درون نخل زنگ‌هایی کوچک و بزرگ می‌آویزند.
پس از آنکه نخل و علم آماده شد با ذکر صلوات و 'حسین گویان' بر دوش جوانان و عزاداران قرار می‌گیرد و به بیرون از حسینیه حمل می‌شود تا کسانی که نذری یا قربانی دارند جلوی پای نخل و علم انجام دهند.
در جلوی نخل، ۲ نفر به چاوشی می‌پردازند و همراهان در جواب هر بند آن 'یا حسین' می‌گویند، هنگام عبور از خیابان و حرکت نخل در تمام شهر، دیگر افراد نیز به زیارت نخل می‌شتابند تا از فیض معنوی آن محروم نمانند.
پس از این مراسم، نخل دوباره به حسینیه انتقال داده می‌شود و از شب ششم تا شب یازدهم، نخل در حسینیه به حرکت درمی آید که حاملان آن بیشتر جوانان هستند.
در شب ششم محرم، حسینیه از رونق بیشتری برخوردار می‌شود، علم‌ها بر دوش سادات و نخل بر شانه جوانان به نشانه کاروان حسینی حرکت داده می‌شود و آن را دور حسینیه می‌چرخانند.
یکی از چاوش‌ها مصراعی از یک بیت را می‌خواند، موقعی که کلمات مصراع به پایان می‌رسد مردم'یا حسین' می‌گویند و حاملان نخل هم، آن را تکان می‌دهند و صدای زنگ داخل نخل، فضا را معنوی می‌سازد.
در پایان این مراسم و در روز عاشورا، جامه‌های رنگین را از علم و نخل باز و آن را سیاهپوش می‌کنند که نماد شهادت امام حسین (ع) است.
مراسم نخل گردانی در دهه نخست محرم، کهن‌ترین آئین عزاداری در خور و بیابانک است که اهالی این شهرستان اعتقاد دیرینه و ریشه داری به آن دارند.
نایین و "خیمه سوزان" عصر عاشورا
در آیین سنتی خیمه سوزان، کویرنشینان خطه تاریخی بافران و محله محمدیه بر اساس سنتی دیرین و برای یادآوری زمان یورش سپاه عمر سعد در واپسین ساعات روز عاشورا و پس از شهادت امام حسین(ع) و یارانش به خیمه‌های اهل بیت امام خیمه‌های برافراشته شده در طول دهه اول محرم را آتش می‌زنند و در زمان سوختن خیمه‌ها فریاد وا حسین و وا زینب سر می‌دهند و به یاد اسرای کربلا سوگواری می‌کنند.
پس از به آتش کشیدن خیمه‌ها، عزاداران تا فرا رسیدن غروب غمگین عاشورای حسینی ناله و زاری می‌کنند و در کنار خیمه‌های سوخته شده به سینه‌زنی و زنجیرزنی می‌پردازند.
این آیین سنتی هر سال در محمدیه و بافران با استقبال گسترده عزاداران همراه است.
منبع: ایرنا