هزارک - ملا کمالخان هوت از برجستهترین چهرههای موسیقی نواحی بلوچستان و از مهمترین خوانندگان موسیقی روایی، حماسی و فولکلور بلوچ در سدهٔ معاصر بهشمار میآید. او در سال ۹ اسفند ۱۳۲۰ در منطقهٔ دشتیاری از توابع شهرستان چابهار، در استان سیستان و بلوچستان، زاده شد. اطلاعات دقیقتری دربارهٔ روز و ماه تولد او در منابع مکتوب و پژوهشی ثبت نشده است.
ملا کمالخان در خانوادهای روستایی و بومی پرورش یافت و از کودکی با سنتهای شفاهی، قصهها، اشعار و نغمههای محلی بلوچ آشنا شد. واژهٔ «ملا» در نام او، در فرهنگ بلوچ، بیش از آنکه صرفاً عنوانی مذهبی باشد، نشاندهندهٔ خرد، دانایی، تسلط بر کلام و توان روایتگری است؛ جایگاهی که او در طول زندگی هنری خود بهخوبی مصداق آن بود.
او موسیقی را بهصورت کاملاً سینهبهسینه و در بستر زندگی اجتماعی آموخت. آوازهای ملا کمالخان بر پایهٔ روایتهای تاریخی، حماسی، عاشقانه و اجتماعی شکل میگرفت و اغلب بازتابدهندهٔ تاریخ شفاهی، رنجها، مبارزات و ارزشهای فرهنگی قوم بلوچ بود. شیوهٔ خوانندگی او مبتنی بر روایتگری، قدرت بیان و انتقال معنا بود و موسیقی در آثارش نقش رسانهای برای حفظ حافظهٔ جمعی جامعهٔ بلوچ ایفا میکرد.
ملا کمالخان هوت نهتنها در ایران، بلکه در میان جوامع بلوچ در پاکستان، افغانستان و کشورهای حاشیهٔ خلیج فارس نیز شناخته شده و مورد احترام بود. آوازهای او اغلب در محافل مردمی، آیینهای سنتی و گردهماییهای فرهنگی اجرا میشد و نسلهای بعدی خوانندگان موسیقی بلوچ، بهطور مستقیم یا غیرمستقیم، از سبک و روایتهای او تأثیر پذیرفتند.
با وجود جایگاه والای هنری، او همانند بسیاری از هنرمندان موسیقی نواحی، کمتر در ساختار رسمی رسانهای و تولیدات استودیویی حضور داشت و بخش عمدهای از میراث او در حافظهٔ شفاهی و ضبطهای محدود مردمی باقی مانده است. با این حال، پژوهشگران موسیقی نواحی، ملا کمالخان را یکی از مهمترین حافظان فولکلور بلوچ در قرن چهاردهم خورشیدی میدانند.
ملا کمالخان هوت در ۲ اسفند ۱۳۸۸ درگذشت. درگذشت او واکنش گستردهٔ جامعهٔ بلوچ را در پی داشت و نامش بهعنوان نمادی از اصالت، روایتگری و پیوند موسیقی با هویت فرهنگی بلوچستان، در تاریخ موسیقی نواحی ایران ماندگار شد.