هزارک - تعداد افراد گروه معمولاً ده نفر است، اما در این مورد، محدودیتی وجود ندارد. مراسم در فضای باز یا در محیطی بسته برگزار می شود. قبل از شروع، افراد شرکت کننده در دو ردیف به فاصله تقریباً دو متر در مقابل یکدیگر قرار می گیرند. رهبر گروه (غزلخوان) طوری در مقابل آنها قرار می گیرد که شرکت کنندگان افراد شرکت کننده، دایره وار کنار یکدیگر می ایستند و غزلخوان در محیطی دور از آنها مراسم را شروع و رهبری می کند. شعرهای ذکر، معمولاً از عارفانی مثل صوفی الله یار، مشرب و امیر علیشیر نوایی است. بیتهای غزل پس از چند دقیقه، با حرکات دست و ریتم ناشی از آواز رهبر همراهی می شوند. ذاکران نیز با حرکات دست، سر و گردن و ایجاد صدای مخصوص گلو یا حنجره، رهبر مراسم را همراهی می کنند. این حرکات موزون، اگر در حالت ایستاده آغاز شوند، «دور ماغزل» یعنی غزل در حالت ایستاده، نام دارند. حرکات مزبور، هنگام چرخش گروه، ابتدا به صورت «یکه دِفِم» و بعد «اوچ دِفِم» ادامه می یابند. «دِفِم» برخورد ضربههای پا به زمین است. این برخورد، یک یا سه بار و هر بار به صورت خاصی انجام می شود. در اجرای این حرکات رقصگونه، افراد گروه همزمان با ریتم اشعار غزلخوان، کمی خم می شوند و با گذاشتن یک پا به جلو سپس به عقب، مسیر دایره شکلی را با حرکات موزون و ریتمیک خود طی می کنند. پس از گذشت چند دقیقه، ریتم اشعار غزلخوان سرعت می یابد. شرکت کنندگان نیز همگام با او، کمکم، به حرکات موزون خود سرعت می دهند. بدین ترتیب مراسم ذکر به اوج خود می رسد.
در پایان مراسم، افراد شرکت کننده، رهبر گروه را در میان خود می گیرند و با خنجرهایی که به کمربندهایشان بسته شده است، او را در جهت ارتقاعی بالا هدایت می کنند و مراسم پایان می یابد.
ذکر الله حدود 15 تا 20 دقیقه به طول می انجامد.
دو غزل متعلق به مراسم مذکور:
معرفت نینگ گلزاری
ملا بازار دیوانه
عاشق لرنینگ سرداری
ملا بازار دیوانه
یوقدر اصلاً کینه سی
بحر عرفان سینه سی
نوری حق نینگ آینه سی
ملا بازار دیوانه
جایلاری در نمنگان
حق یولنده جان برگان
مریدلرنه سینه غان
ملا بازار دیوانه
ایچلار بدور دولی نور
پیرلاری دور بهادر
بخارا ده اول مشهور
ملا بازار دیوانه
مشرب اوزی دیوانه
عشق اودینه پروانه
یول یوریسه سرسانه
ملا بازار دیوانه
ترجمه:
گلزار معرفتها
ملا بازار دیوانه
و سرآمد عاشقان
ملا بازار دیوانه
سینه اش دریای عرفان است
و کینه را در آن جایی نیست
و سیمایش آیینه رحمت است
این ملای سرگشته
موطن او نمنگان است
و در راه حق جان یافته
و برای مریدانش سنبل و شیداست
این ملای پاک باخته
درویش پر از نور الهی است
و خود مرید شیخ بهادر است
و او در بخارا هم مشهور است
این ملای سرگشته
مشرب گرچه خود سرگشته «الله است»
همچون پروانه به دور معبود خود می گردد
اما شیفته ی راه این عارف سرگشته است
ملا بازار دیوانه
تصاوير مراحل مختلف رقص خنجر:
منبع: هزارک
نوشته ای از: موسی جرجانی