هزارک - محمدعلی ابراهیمی روز پنجشنبه در گفت‌وگویی بیان کرد: ایرانیان و بسیاری از دیگر اقوام در شب یلدا آخرین شب پاییز که درازترین و تاریکترین شب در طول سال هست تا سپیده‌دم بیدار می‌مانند و در کنار یکدیگر خود را سرگرم می‌دارند تا اندوه غیبت خورشید و تاریکی و سردی روحیه آنان را تضعیف نکند و در کنار یکدیگر از خداوند قدر دانی‌کنند.
وی افزود: در سیستان و بلوچستان نیز با توجه به تاریخ کهن، تمدن ریشه‌دار و فرهنگ گران‌سنگ آن درزمینه میراث معنوی از دسته آیین‌های یلدا، گنجایش‌های بی‌شماری وجود دارد که باید بررسی و معرفی شود.
پژوهشگر ستاد میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان ادامه داد: در این استان شب چله مترادف شب یلداست از آن رو که چهل روز نخست زمستان را «چله بزرگ» و بیست روز پس‌ازآن را «چله کوچک» نامیده‌اند.
وی اظهار کرد: سیستان و بلوچستان دارای ظرفیت‌های بی‌شمار و متنوعی در زمینه میراث فرهنگی از جمله میراث معنوی و مجموعه‌ای از آیین‌ها و مراسم سنتی ارزشمندی که در طول سالیان دراز سینه به سینه و از نسلی به نسل بعد برایمان به یادگار مانده، که یکی از این مراسمات یادبود فرارسیدن طولانی‌ترین شب سال یا یلدای امروزی است.
آداب شب چله در سیستان
ابراهیمی گفت: شب چله یا یلدا در سیستان به دلایل بسیاری از اهمیت بسزایی برخوردار است در این شب خانواده‌ها گرد هم جمع می‌شوند و افزون‌بر به جای آوردن آیین یلدا به دید و بازدید و صله رحم نیز مشغول می‌شوند.
وی با تاکید بر این مطلب که شب یلدا در سیستان و بلوچستان به «شب چله» معروف و دارای پیشنیه دیرینه‌ای است، ادامه داد: افزون بر اینها در سیستان نام‌های محلی دیگری نیز برای ماه‌های قمری وجود داشته که هنوز هم در میان سپیدمویان منطقه کاربرد دارد و از ماه شوال نیز آغاز و به‌روشنی نشان میدهد که در سیستان سنتهای کهن گاه‌شماری و تقویم وجود داشته است.
به گفته پژوهشگر ستاد میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان؛ یکی از موضوعات مهم و اساسی در فرهنگی مناسک و مراسمات ملی و مذهبی تعیین زمان دقیق رسیدن ایام و وقت آن است که مردمان این استان روزی به رده‌ای از تمدن رسیده بودند که گاه شماری ویژه خود داشتند؛ به طوریکه ابوریحان بیرونی می‌گوید که از ابوسعید احمدبن محمدبن عبدالجلیل سجستانی شنیده که مردم سیستان ماه‌های خورشیدی را به نام‌های دیگری می‌خواندند و از فروردین‌ماه آغاز می‌کردند.
وی با بیان اینکه جشن شب یلدا امروز نیز با گرد هم آمدن و شبنشینی اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر برگزار می‌شود، اظهار کرد: آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه‌های گوناگون است که همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند.
به گفته ابراهیمی؛ در منطقه سیستان از گذشته‌های دور برای پاس داشت تمام لحظات زندگی خود رسم و رسوماتی داشته‌اند،برای استقبال نخستین روز از سردترین فصل سال تا آنجا که توان مالی دارند، در تهیه میوه‌ها شیرینی‌ها وتنقلات بویژه شب یلدا مانند هندوانه، انار و خربزه کوتاهی نمی‌کنند.
وی ادامه داد: شامگاه آخرین روز پاییز «کِی بانوی» خانواده هیزم را در تنور می‌گذارد و آتش را روشن می‌کند تا دیواره‌های تنور آماده آماده پخت نان شود، همچنین بزرگ خانواده و یا ملای روستا که نزد همه از جایگاه محترمی برخوردار است «سی پاره» می‌خواند، تلاوت آیات کلام خداوند و قرائت داستان‌های قرآنی برای جوانان وکودکان از رسومات این دیار بوده است.
پژوهشگر ستاد میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان گفت: درست کردن نان روغنی، چَنگالی، بورَک، لندو و کلوچه های خرمایی، تفال با دیوان حافظ، آسوکه‌های محلی، سیتک «دوبیتی» و چیستان از دیگر رسومات یلدا در این خطه به شمار می‌رود.
آداب شب چله در بلوچستان
وی در ادامه به آداب شب یلدا در منطقه بلوچستان اشاره کرد و افزود: در جنوب سیستان و بلوچستان نیز گاه‌شماری خورشیدی با نوع تولید در پیوند است، حتی اگر اینگونه تولید در رابطه با قوام طبیعت همانند رسیدن میوه گیاهی خودرو یا جفت گیری حیوانات وحشی باشد به این شرط که حاصل هر دو از طریق گردآوری یا شکار به مردم برسد.
ابراهیمی ادامه داد: در فرهنگ بلوچی ۲ چله داریم که یک چله کوچک است و یک چله بزرگ و چله کوچک از ۱۵ آذر به مدت ۴۰ شبانه روز است و چله بزرگ یا چله پدر از اوایل بهمن شروع و تا ۱۵ اسفند ادامه دارد.
وی افزود: در زمان‌های قدیم و قبل از اینکه تکنولوژی امروزی در جامعه پدیدار شود مردم روستاها در شب‌های زمستان دور آتش نشسته و به داستان‌های بلند بزرگترها گوش می‌دادند که در زبان محلی به آن «چاک چاکَر» می‌گفتند.
پژوهشگر ستاد میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان با اشاره به اینکه در گذشته خوردنی‌های شب چله تولید خود مردم روستاها بود، گفت: روستائیان و کشاورزان در این شب دور آتش جمع می شدند و بیشتر محصولات مزارع خودشان مانند سیب زمینی و حبوبات را مصرف می کردند و چای آتشی می خوردند.
وی با اشاره به غذاهای معروف شب یلدا در بین اقوام بلوچ گفت: یک خوراکی معروفی که در این شب مصرف می شود دانکو است که با مخلوط برنج و کنجد درست می شود، چنگالی یکی دیگر از این خوراکی‌های معروف اهل سنت است که ماده اولیه آن خرما، نان و روغن محلی است، یکی دیگر از این خوراکی‌ها که به صورت میان وعده نیز مصرف می‌شود کورهِل نام دارد که همان باقلا پخته همراه با گندم است و علاوه بر اینها مردم محلی در این شب نوعی آش نیز دارند که به آن سَبزوک می گویند و درواقع آش جوانه گندم است که این جوانه گندم در تابستان خشک می شود و در زمستان و شب چله مصرف می‌شود.
منبع: ایرنا