لباس محلی مردم سیستان و بلوچستان تنها یک لباس ساده نیست، یک هنر است، هنری که بخش مهمی از فرهنگ اصیل ایرانی را به دوش می کشد. این لباس جزو گران ترین لباس های سنتی ایرانی است که امروزه بسیاری از تزئینات و عناصر آن توسط طراحان لباس مورد توجه قرار گرفته تا با سبک امروزی وارد بازار شود.
تنپوش مردان سیستانی
پیراهن چل تریز: پیراهن گشاد و پرچینی که قد آن تا میان ساق پا میرسد، آستین آن ازدو تکه و یک مرغک تشکیل میشود و مچدار است و برای گشادی دامن آن از ترکهای راسته و گود استفاده میکنند. برای دوخت این لباس ۸ تا ۱۰ متر پارچه نیاز است و اغلب به رنگ سفید است. این پیراهن از ۴۰ تکه تشکیل میشود، دور سجاف و سرمچ آن را با نخ سیاه، سیاهدوزی میکنند و روی آن کمربند شانه کش میبندند.
پیراهن برچاک: پیراهنی بلند و گشاد تا پایین زانو که درقسمت پایین دامن گشادتر است با آستین بلند و گشاد و بدون سردست که دو طرف دامن، پیراهن چاکدار است و به آن برچاک میگویند. یقه گرد دارد که چاک گریبان آن بر روی شانه چپ به وسیله دکمه بسته میشود.
شلوار: شلوار پرچینی که لیفه ای برگردان دارد، از دو ساق و یک میان ساق فراخ تشکیل شدهاست، شلوار به وسیله بندهای بومی که توسط خود مردم منطقه بافته میشود بر روی بدن استوار میگردد. برای دوخت آن ۶ تا ۸ متر پارچه نیاز است.
پیراهن معمول: این پیراهن از گذشته تاکنون دستخوش تغییر و تحول گشته و از گشادی شلوار آن کاسته شدهاست. پیراهن مردان سیستانی درگذشته راسته و گشاد و جادار دوخته میشد، در جلو فاقد سجاف و از سرشانه شکافی مورب تا زیر سینه داشت که به وسیله دکمهای روی شانه بسته میشد، روی آن با ابریشم سفید خامهدوزی میشد، آستین گشاد و پر چین و مچدار داشت و قد آن تا زیر زانو میرسید. جیب چهارگوش در پهلوها داشت. به مرور زمان از گشادی آستین آن کاسته شد و به شکل راسته با مچ درآمد. در جلو سجاف با یقه یا بدون یقه و قد آن تا زانو در دو طرف پهلو دارای چاک و جیب چهارگوش است.
تنپوش زنان سیستانی
پیراهن تاجیک: قد این پیراهن یکوجب بالای زانو است و دارای یک برش راسته است که در دو طرف پهلوها چاکی بلند دارد. جلوی این لباس سجافی مزین به گلدوزی با نخ سیاه (سیاهدوزی) دارد. سرشانه و آستین بدون درز روی دو لابسته برش میخورد و آستین از سه برش تشکیل شدهاست.
شلوار: پیراهن پاچین زنان سیستانی با شلواری که در منطقه کوتَنَه نام دارد پوشیده میشد. این شلوار از دو ساق مخروطی و میان ساق کمچین تشکیل میشد و کمر لیفه ای در لبه شلوار سجاف میخورد و روی آن بادست یا چرخ تزیین میشد.
پیراهن دو گریبانه: قد این پیراهن تا زیر زانو است و در یقه پشت و جلو آن چاک میخورد و بههمین علت به آن دو گریبانه میگویند. مدل این پیراهن شبیه پیراهن تاجیک است با این فرق که قد آن بلندتر و بدون چاک و برش زیر آستین چین میخورد. این پیراهن با شلوار پوشیده میشود.
جلیقه: از پارچه ساده و تیره رنگ دوخته میشود، یقه آن هفت است که تا کمرگاه میرسد و روی آن با نوار قیطان نقشبندی میشود.
کت: کت محلی کوتاه که آستینهای آن بلند و راسته و یقه آن گرد است و از رنگهای شاد برای این پوشش استفاده میشود، روی آن با نوار تزیین میشد و در هنگام سرما از کتهای چرمه دار و قزن لاله دار استفاده میکردند.
لچک یا دستمال سر: آن را تازده و در جلو سر گره میزنند و دو طرف لچک را لای دستمال میزنند و موها به شکل چتر از زیر دستمال نمایان میشود.
سرپوش یا چارقد: پارچه چهارگوش رنگی یا سفید که آن را بر روی لچک میپوشیدند.
روبند: بعضی از بانوان برای پوشاندن صورت خود از روبند استفاده میکردند که این روبند از پارچههای کتانی سفید تهیه میشد و در محل چشمها بهطور سـنتی توردوزی میگردید و به وسیله بند به پشت سر بسته میشد و قد آن تا زیر سینه میرسید.
کلاه: بعضی از بانوان سیستانی از کلاهکی به شکل عرقچین استفاده میکردند که روی آن نقشبندی شدهاست.
چادر: طرح آن چهارگوش و جنس آن از پنبه است و توسط بومیان منطقه بافته میشود. این پارچه چهارخانه مستطیل شکل را از وسط بر روی سر میاندازند و قد آن تا کنارههای زانوها و پایینتر میرسد. نوع نامرغوب آن جاوَند نامیده میشد و نوع دیگر که مختص اعیان و اشراف بود از چهارخانههای ریز با نخ ابریشم بافته میشد.
کفش: مدل تخت چوبی که رویه چرمی داشت و افراد معمولی استفاده میکردند. اُرسی های سرکج یا نوک برگشته مخصوص بانوان ثروتمند بود.
تُنبون: دامن پرچین که درمنطقه به تنبون شگاد معروف است. زنان سیستانی دامنی را به جای شلوار در زیر پیراهن تاجیک میپوشیدند که عرض دامن به ده متر میرسید
منبع: فرهنگ و هنر بیتوته