گفتمان, یادداشت, هنر اقوام, موسیقی اقوام
شماره: 2863
1402/10/06 - 10:27
سازهای منحصر به فرد (بخش دوم)

{دُرَك} نوعی پوست صدای دو طرفه، که توسط گروهی از کولیان سیرجان نواخته می شود. این ساز رابطی میان دایره و سازهای خانواده ی دهل است.

درهیچ جای کشور سازی با ویژگی های درک یافت نمی شود. درک از طرفی شبیه به یک دهل دو طرفه ی کوچک با بدنه ی استوانه ای کوتاه است و از طرف دیگر مانند دایره ای دو طرفه است. نواختن درک با دست و تکنیک های اجرایی اش آن را بیشتر به خانواده ی دایره نزدیک می کند.
درک بدنه ای دو جداره دارد و این ویژگی به علت داخل شدن دو دایره ی مجزا در یکدیگر است. یکی از دایره ها بزرگتر از دیگری است به طوری که دایره ی کوچکتر درون آن جای می گیرد. همانطور که می بینیم این پوست صدای دو طرفه ی منحصر به فرد، حاصل تداخل دو پوست صدای یک طرفه است. بدنه ی دایره ها چوبی و از جنس چوب بید، گردو و یا بادام کوهی و پوست ها، از جنس پوست بز و یا گوسفند می باشد. درک به وسیله ی تسمه ای چرمی به گردن نوازنده آويزان می شود و برعكس دُهُل، پوست‌ها موازی زمين قرار می گيرند و به جای چوب و تركه با انگشتان دست نواخته می شود. معمولاً بر بدنه‌ی اين ساز زنگوله‌ای با نخی از جنس كنف آويزان است و نوازنده در مواقعی زنگوله را بر روی پوست بالايی می گذارد تا در هنگام نواختن و لرزش پوست،‌ صدای زنگ داری ايجاد شود و یا بند آن را روی یکی از انگشتان دست می اندازد تا در حین حرکت انگشتان، صدای زنگوله نیز شنیده شود. تکنیک های اجرایی این ساز بسیار متنوع و قابل توجه است. نوازندگان این ساز را به دو صورت دستی (با استفاده از تمام انگشتان و کف دست) و تلنگیtelengi (به صورت بشکن) می نوازند. با استفاده از این دو تکنیک، دست های راست و چپ می توانند در موقعییت های مختلفی قرار بگیرند:

1-دست راست در زیر با تکنیک تلنگی و دست چپ در رو با تکنیک دستی

2-دست راست در زیر با تکنیک دستی و دست چپ در رو با تکنیک تلنگی

3-هر دو دست در رو دست راست با تکنیک دستی و دست چپ با تکنیک با تکنیک تلنگی

4-هر دو دست در رو، دست راست با تکنیک تلنگی و دست چپ با تکنیک دستی

5-هر دو دست در زیر، دست راست با تکنیک دستی و دست چپ با تکنیک تلنگی

6-هر دو دست در زیر، دست راست با تکنیک تلنگی و دست چپ با تکنیک دستی

7-هر دو دست در رو و هر دو دست با تکنیک دستی

8-هر دو دست در رو و هر دو دست با تکنیک تلنگی

9-هر دو دست در زیر وهر دو دست با تکنیک دستی

10 -هر دو دست در زیر و هر دو دست با تکنیک تلنگی

11-دست راست در رو با تکنیک دستی ودست چپ در زیر با همین تکنیک

12-هر دو دست در رو. با تکنیک تلنگی و دست چپ در زیر با همین تکنیک

13-دست راست و چپ در زیر با تکنیک دستی

14-دست راست و چپ در زیر با تکنیک تلنگی
صدای حاصل از تکنیک دستی به خاطر استفاده از کف دست یا همه ی انگشت ها و نیز استفاده از منطقه ی میانی پوست، بم تر و صدای حاصل از تکنیک تلنگی به خاطر استفاده از پلنگ و نیز استفاده از منطقه ی کناره ی پوست، زیر تر، تیز تر و نافذ تر است. پوست بالایی درک، نازک تر از پوست پایینی آن است و برای همین صدای زیر تری را تولید می کند. درک را در مجالش شادی و بیشتر  عروسی ها و غالبا در فضا های بسته می نوازند. ترکیب سازی معمولا به این صورت است که دو نوازنده ی درک و سه یا چهار نوازنده ی دایره با هم به اجرای شادیانه ها می پردازند.

 

 

جنس و مواد به کار رفته در ساختمان درک:
بدنه (قاب): چوب بید گردو بادام کوهی
پوست: پوست بز یا گوسفند
زنگوله: برنج
اندازه ی درک های  مورد بررسی (روستاهای سیرجان):
قطر دهانه:
نمونه ی اول:39 سانتیمتر نمونه ی دوم:36 سانتیمتر نمونه ی قدیمی:40 سانتیمتر
ارتفاع:
نمونه ی اول و دوم:10 سانتیمتر

نمونه ی قدیمی:5/9

 

 

 

منبع: هزارک

نوشته ای از: فواد توحیدی

حق انتشار محفوظ است ©